کیمیا

جمله‌های دارای محل اعرابی

جملاتی که محل اعرابی دارند هفت نوع هستند:خبریه، حالیه، مفعول‌به، مضاف‌الیه، جملاتی که جواب برای شرط جازم هستند، جمله‌ای که تابع از مفرد می‌آید و جمله‌ای که تابع از جمله‌های پیشین می‌آید در صورتی که جمله اول دارای محل اعرابی باشد.

نکته

الف) هرگاه یک جمله از لحاظ ساختاری و بلاغی جانشین مفرد گردد، محلی از اعراب خواهد داشت.

ب) جمله‌های هفت‌گانه‌ی مذکور برای ارتباط با ماقبل خود به یک رابط نیاز دارند. رابطه‌ها نیز انواعی دارند.

جمله‌ی خبریه: هرگاه جمله (اسمیه یا فعلیه) خبر برای مبتدا یا یکی از نواسخ واقع شود محل و جایگاهی از اعراب دارد.

جمله‌ی حالیه: هرگاه جمله قید توضیحی برای فاعل یا مفعول‌به، یا یکی از اجزای کلام قرار گیرد در جایگاه نصب قراردارد و جمله‌ی حالیه است.

جمله‌ی مفعول‌به: هر گاه یک جمله پس از ریشه‌ی «قول» یا افعال قلوب و یا ملحق به افعال قلوب قرار گیرد، در جایگاه نصب قرار دارد و مفعول‌به است.

جمله‌ی مضاف‌الیه: هرگاه یک جمله پس از الفاظ زمان یا مکان قرار گیرد، در جایگاه «جر» قرار دارد و مضاف‌الیه است.

جمله‌ی جواب شرط: جمله‌ای که مقرون به «فا» یا «اذا» فجائیه باشد و جواب الفاظ شرط جازم باشد، در جایگاه جزم قرار می‌گیرد.

توابعی که به صورت جمله می‌آیند که بر دو گونه‌اند:

الف) جملاتی که تابع از مفرد واقع می‌شوند: جایگاه این نوع جمله‌ها با در نظر گرفتن متبوع مفرد تعیین می‌گردد. یعنی مثلاً اگر مفرد در حالت رفع باشد جمله نیز در جایگاه رفع قرار می‌گیرد و اگر در حالت‌های نصب و جر باشد، جمله نیز همان اعراب را خواهد داشت.

نکته: تمامی جملاتی که جایگاه اعرابی دارند از نوع کلمه‌ی حکمی به شمار می‌آیند زیرا این جمله‌ها به تأویل مفرد می‌رود.

صفحه‌ی 22