کیمیا

سؤال: اساتید اخلاق برای شروع در خودسازی مسئله‌ی مراقبه را مطرح ساخته‌اند، لطفاً در این مورد توضیح دهید.

جواب:  در پاسخ این دوست‌مان ترجمه‌ی بخشی از "محجةالبیضاء" اثر فیض کاشانی را برای شما می‌آوریم:

... اگر التزام نفس به مراقبه و محاسبه‌ی نفس نباشد، در قیامت به بدبختی و هلاکت دچار خواهد شد. نیز اگر مراقبه و محاسبه و مجاهده هم باشد، اما تفضل خدا در قبول آن‌ها نباشد، باز هم در خسارت خواهد بود.

خداوند تعالی در موارد متعدد به کیفیت حساب و رسیدگی به اعمال انسان‌ها اشاره می‌کند:

«و نضع الموازین القسط لیوم القیامة فلاتظلم نفس شیئاً و ان کان مثقال حبة من خردل اتینا بها و کفی بنا حاسبین»؛ سوره‌ی انبیاء، آیه‌ی ۴۷

"و ترازوهای داد را در روز رستاخیز می‌نهیم، پس هیچ کس در چیزی ستم نمی‌بیند، و اگر اعمالش به اندازه‌ی دانه‌ی خردلی باشند، آن را می‌آوریم و کافی است که ما حساب‌گر باشیم."

و نیز می‌فرماید:

۱. «و وضع الکتاب فتری المجرمین مشفقین مما فیه و یقولون یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیره و لاکبیره الا احصیها و وجدو ماعملوا حاضراً و لایظلم ربک احداً». سوره‌ی کهف، آیه‌ی ۵۰

و کارنامه‌ی عمل شما در میان نهاده می‌شود، آنگاه بزهکاران را از آنچه در آن است بیمناک می‌بینی و می‌گویند: ای وای بر ما! این چه نامه‌ی عملی است که هیچ کار کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته، جز اینکه همه را به حساب آورده است. و آنچه انجام داده‌اند را حاضر یابند، و پروردگار تو به هیچ کس ستم روا نمی‌دارد.

هم‌چنین می‌فرماید:

«یوم یبعثهم الله جمیعاً فینبئهم بما عملوا احصاه الله و نسوه و الله علی کل شیء شهید». سوره‌ی مجادله، آیه‌ی ۶

روزی که خداوند همه‌ی آدم‌ها را بر می‌انگیزد و به آنچه کرده‌اند آگاه‌شان می‌سازد. خدا کارهایشان را برشمرده است و حال آن که آن‌ها آن را فراموش کرده‌اند و خدا بر همه چیز گواه است.

و نیز می‌فرماید:

«یومئذ یصدر الناس اشتاتاً لیروا اعمالهم فمن یعمل مثقال ذرة خیراً یره  و من یعمل مثقال ذرة شراً یره». سوره‌ی زلزال،  آیه‌ی ۹-۸

آن روز مردم به حال پراکنده برآیند تا نتیجه‌ی اعمال‌شان به آنان نشان داده شود. پس هر کس هم‌وزن ذره‌ای نیکی کند نتیجه‌ی آن را خواهد دید و هر کس هم‌وزن ذره‌ای بدی کند، نتیجه‌ی آن را خواهد دید.

و از جمله می‌فرماید:

«ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون». سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۸۱

سپس به هر کس پاداش آنچه به دست آورده، تمام داده شود، و آنان مورد ستم قرار نمی‌گیرند.

و در جایی دیگر می‌فرماید:

«یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء تود لو ان بینها و بینه امداً بعیداً و یحذرکم الله نفسه». آل عمران، آیه‌ی ۳۰

روزی که هر کسی هر عمل نیک و بدی انجام داده باشد در مقابل خویش حاضر می‌یابد و آرزو می‌کند ای کاش بین او و اعمالش فاصله‌ی زیادی بود و خداوند شما را از کیفر خود می‌ترساند.

و باز می‌فرماید:

«و اعلموا ان الله یعلم ما فی انفسم فاحذروه و اعلموا ان الله غفور رحیم». بقره، ۲۳۵

و بدانید که خداوند آن‌چه را در دل دارید می‌داند. پس از مخالفت او بترسید و بدانید که خداوند آمرزنده و بردبار است.^(۱)

ارباب بصیرت می‌دانند که خداوند تعالی در کمین آن‌هاست و در قیامت با آن‌ها در حساب مناقشه خواهد شد و از ذرات کوچک خطورات قلبی و لحظه لحظه‌های عمرشان سؤال خواهد شد و به حقیقت می‌دانند که آن‌ها از این خطرات نجات نخواهند یافت مگر به الزام در محاسبه و صداقت در مراقبه و مواظبت بر نفس در تمام لحظات و حرکات و نفس‌ها و خطورات ذهنی، پس هر کس که قبل از محاسبه‌ی قیامت به حساب نفس خویش بپردازد، در قیامت سبک‌بار خواهد بود. و در مقابل کسی که به فکر محاسبه‌ی اعمال خویش نباشد، حسرت‌هایش بسیار و توقفش در عرصه‌های قیامت طولانی خواهد شد و گناهانش او را به خواری و پستی می‌کشانند.

از آن چه گفته شد روشن می‌گردد که هیچ چیزی جز مطابقت به اطاعت امر خدا آن‌ها را نجات نخواهد بخشید و در همین راستا خداوند می‌فرماید:

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صبر کنید و ایستادگی ورزید و مرزها را نگهبانی کنید و تقوا پیشه کنید».^(۲)

نگهبانی و مرزبانی نفس اولاً به وسیله‌ی مشارطه، سپس با مراقبه و بعد با محاسبه و در ادامه با معاتبه و سپس مجاهده و دست آخر با معاقبه انجام خواهد شد.

در این نوشتار همه‌ی این مراتب، تحت عنوان کلی "مرابطه" گنجانده می‌شود.

با این حساب مرابطه بین بنده با خودش در شش مرحله و شش مقام انجام می‌گیرد که باید به شرح و توضیح حقیقت و فضیلت آن‌ها و تفصیل اعمال مربوط به هر یک از آن‌ها پرداخت.

البته اصل همه‌ی این مراتب محاسبه است، اما هر محاسبه‌ای بعد از مشارطه و مراقبه انجام می‌گیرد و به معاتبه و مجاهده و معاقبه می‌انجامد.

ما در این نوشتار به تک تک این مراحل می‌پردازیم...

ادامه دارد...

* این نوشته از آقای هادی است که در کیمیای میهن‌بلاگ ثبت کرده بودند، و بیان نتوانسته در انتقال آرشیو کیمیا به اینجا اسم نویسنده را با خودش بیاورد. تاریخ ویرایش: یک‌شنبه ۱۳۹۷/۱۰/۳۰