مسلمان در قرآن کریم به چه معناست؟
پرسش
لطفاً با استفاده از آیات قرآنی به طور واضح "مسلمان" را تعریف و معنا کنید.
پاسخ اجمالی
در اصطلاح قرآن، مسلمان به معنای تسلیم مطلق در برابر فرمان خدا و توحید کامل و خالص از هر گونه شرک و دوگانه‌پرستی است و به همین جهت است که قرآن کریم حضرت ابراهیم(ع) را مسلمان معرفی می‌کند.
از آن‌جا که دین در پیش‌گاه خدای متعال، اسلام است «ان الدین عندالله الاسلام» بنابراین همه‌ی کسانی که دین خدا را در زمان خودشان پذیرفته باشند و مطیع دستورات الهی باشند مسلمان‌اند.
یعنی طبق نظر قرآن تمام پیروان ادیان آسمانی در زمان خودشان مسلمان بودند؛ و مسیحی‌ها، یهودی‌ها و... تا زمانی که دین‌شان به سبب دین جدید نسخ نشده بود، مسلمان بودند؛ چرا که تسلیم پروردگار بودند و اگر یهودی یا مسیحی به آن‌ها گفته می‌شد به اعتبار پیامبران‌شان بود و گرنه همان‌گونه که بیان کردیم به تمام ادیان الهی اسلام اطلاق می‌شود و آن‌ها تنها در شریعت متفاوتند.
بله امروزه مسلمان به پیروان دین خاتم اطلاق می‌شود، چرا که آنان با پذیرفتن دین اسلام و اعتقاد به تمام پیامبران و شرایع آسمانی، تسلیم‌بودن خود را در برابر پروردگار اعلام کرده‌اند. طبق این معنا اکنون به پیروان ادیان دیگر مسلمان گفته نمی‌شود؛ زیرا که با نپذیرفتن دین خاتم، از تسلیم در برابر خدا سرپیچی کردند و وصف مسلمانی و تسلیم‌بودن را از خودشان دور کردند.
البته؛ مسلمان واقعی کسی است که هم به زبان و هم در عمل تسلیم احکام و دستورات الهی باشد؛ یعنی هم به زبان اقرار به وحدانیت خدا و رسالت پیامبران و پیامبر خاتم داشته باشد و هم در عمل به احکام و دستورات دینی اعم از قوانین اجتماعی نظیر مراعات حقوق دیگران، احترام به حقوق شهروندی و... و احکام فردی مانند نماز، روزه و... پایبند باشد. در قرآن از مسلمان واقعی به مومن تعبیر می‌شود.
پاسخ تفصیلی
برای روشن‌شدن معنای مسلمان در فرهنگ قرآن ضروری است، ابتدا معنای اسلام بررسی و تبین شود.
واژه‌ی "اسلام" مصدر باب افعال از "س ل م" به معنای صحت، عافیت و دوری از هرگونه عیب، نقص و فساد است و در باب افعال دارای معانی زیر است:
انقیاد، اطاعت و امتثال امر و نهی بدون هیچ‌گونه اعتراض.[۱]
قرآن هم در این معنای وسیع، اسلام را استعمال کرده است، آن‌جا که می‌فرماید: تمام کسانی که در آسمان و زمین هستند، یا تمام موجوداتی که در آسمان و زمین هستند، مسلمان و در برابر فرمان خدا تسلیم‌اند از روی (اختیار، یا اجبار) تکویناً یا تشریعاً.[۲]
اما اسلام انسان براى خداى تعالى، وصف رام‌بودن و پذیرش انسان است، نسبت به هر سرنوشتى که از ناحیه‌ی خداى سبحان برایش تنظیم مىشود، چه سرنوشت تکوینى، از قدر و قضاء و چه تشریعى از اوامر و نواهى و غیر آن.[۳]
بنابراین، اسلام وصفی خاص با مفهومی مستقل در کنار اوصافی چون ایمان و احسان است.
در اصطلاح، اسلام بر شریعت پیامبر خاتم(ص) اطلاق شده است.[۴]
رابطه‌ی میان معنای اصطلاحی و معنای لغوی اسلام این است که دین اسلام سراسر طاعت و تسلیم در برابر خداوند و پذیرش و انقیاد اوامر، بدون هیچ‌گونه اعتراضی است.[۵]
در فرهنگ قرآن، مسلمان تنها به پیرامون پیامبر اسلام(ص) اطلاق نمی‌شود، بلکه اسلام به معنای وسیع کلمه (معنای لغوی)، تسلیم مطلق در برابر فرمان خدا و توحید کامل و خالص از هرگونه شرک و دوگانه‌پرستی است و به همین جهت است که قرآن کریم حضرت ابراهیم(ع) را مسلمان معرفی می‌کند.[۶]
و اگر خدای متعال به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: بگو هر آینه من مأمورم که نخستین کس باشم که تسلیم امر خدا شده باشد.[۷]
اوّلین مسلمان در اینجا، به معنای تسلیم مطلق در برابر خداوند در میان امت خود، است (معنای اصطلاحی) و گرنه شکی نیست که پیامبران گذشته و پیروان‌شان هم، مسلمان و تسلیم در برابر فرمان الهی بودند.
به هر حال، آن‌چه را که از آیه‌ی ۸۵ سوره‌ی آل عمران (هر کس غیر از اسلام را دین خود برگزیند، از او پذیرفته نیست)، هم‌چنین از آیه‌ی ۳ سوره‌ی مائده (امروز دین شما را به کمال رساندم... و اسلام را دین شما برگزیدم) استفاده می‌شود، مسلمان به پیروان دین اسلام اطلاق می‌شود؛ زیرا که آنان با پذیرفتن دین اسلام و اعتقاد به تمام پیامبران و شرایع آسمانی، تسلیم‌بودن خود را در برابر پروردگار اعلام کرده‌اند. طبق این معنا، اکنون به پیروان ادیان دیگر مسلمان گفته نمی‌شود؛ زیرا که با نپذیرفتن دین خاتم از تسلیم در برابر خدا سرپیچی کردند و صفت مسلمانی و تسلیم‌بودن را از خودشان دور کردند. پس مسلمان به معنای خاص به کسانی گفته می‌شود که به یگانگی خدا و به رسالت پیامبر اسلام(ص) اقرار داشته باشند، اگر چه به بسیاری از احکام و دستورات دینی پایبند نباشند. این معنا از آیه‌ی ۱ سوره‌ی حجرات- هم استفاده می‌شود. آن‌جا که عده‌ای از اعراب آمدند خدمت پیامبر(ص) و برای آن که بر آن حضرت منت بگذارند، گفتند: ما ایمان آورده‌ایم و مؤمن شدیم. از طرف خدای متعال به پیامبر وحی شد به آن‌ها بگو که ایمان نیاوردید. بلکه بگویید اسلام آوردیم و مسلمان شدیم. البته این اسلام و مسلمانی، ظاهری است، نه واقعی. مسلمان واقعی کسی است که هم به زبان و هم در عقیده و هم در عمل تسلیم احکام و دستورات دینی باشد؛ یعنی هم به زبان اقرار به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر(ص) داشته باشد و هم در عمل اوامر و نواهی خداوند را اجرا کند.
مسلمان واقعی کسی است که به احکام دینی اعم از قوانین اجتماعی، نظیر حق الناس، حقوق شهروندی و... و احکام فردی مانند نماز، روزه، و... پایبند باشد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. النکت و العیون، (تفسیرماوردی)، ج ۱، ص ۳۷۹ – ۳۸۰.
[۲]. تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۶۴۳.
[۳] .طباطبائی، محمد حسین، المیزان (ترجمه)، ج ۱، ص ۴۵۴.
[۴]. الوجوه و النظائر، ج ۱، ص ۲۴۸.
[۵]. مبادی الاسلام، ص ۷.
[۶]. آل عمران، ۶۷.
[۷]. انعام، ۱۴.
از سایت اسلام‌کوئست
