معراج‌السعادة: زندگی‌نامه‌ی مرحوم ملااحمد نراقی
«ملااحمد نراقی»، فرزند مرحوم «حاج ملامهدی نراقی»، در سال ۱۱۸۵ هجری قمری(۱) مطابق با ۱۱۵۰ شمسی در نراق(۲) متولد شد. او از فحول علمای دین، و اکابر مجتهدین شیعه می‌باشد که در علم فقه، اصول، حدیث، رجال، نجوم، ریاضی، معقول و منقول، ادبیات و شعر تبحر داشته و علاوه بر علوم متداول عقلی و نقلی در بسیاری از علوم دیگر مهارتی بسزا داشته [است].(۳)
ملااحمد نراقی فردی زاهد، متقی، و در اوصاف حمیده و اخلاق فاضله زبانزد خاص و عام بوده و در فخر و فضل او همین بس که استاد خاتم الفقها مرحوم «شیخ مرتضی انصاری»اعلی الله مقامه الشریف بوده است. صاحب «روضات الجنات» او را این‌چنین ستوده: «... او دریایی مواج، بحری متلاطم، استادی ماهر، استوانه‌ی اکابر، ادیبی شاعر، و فقیهی برازنده، از بزرگان دین و عظمای مجتهدین به شمار می‌آمد. از دانش پر، و از کودکی صدفی مملو از در بود. نراقی مجتهدی جامع بود و از اکثر علوم، به ویژه اصول، فقه، ریاضی و نجوم بهره‌ی کامل و کافی داشت...»(۴)
مرحوم نراقی از علمای طراز اول قرن سیزده هجری و سرآمد آنان بوده، و در عین داشتن ریاست و شهرت، در توجه به احوال اشخاص ناتوان و بی‌بضاعت بسیار کوشا بوده و با شفقت و ملاطفت همواره ملجا مراجعات بوده. تلاش بی‌وقفه‌ی او در تحصیل علم و کمالات، و اخلاق وارسته‌ی او در ارشاد و هدایت، و اهتمام او به نگهداری از طلاب و اداره‌ی زندگی آن‌ها نقشی بسزا در پیشرفت مذهب داشته.
آثار گران‌بهای علمی او در زمینه‌های گوناگون، نشانه‌ی جامعیت اوست. و ویژگی دیگر او در پدیدآوردن این اثرهای ارزنده، پیروی و متابعت او از پدرش می‌باشد، زیرا با تلاش او تصانیف پدرش به دنیای علمی معرفی شد.
پدرش مرحوم ملامهدی نراقی در فقه کتاب «معتمد الشیعه» را تالیف نمود و او کتاب «مستند الشیعه» را. پدر کتاب «مشکلات العلوم» را در فنون مختلف به رشته‌ی تحریر در آورد، و پسر کتاب «خزائن» را در تکمیل آن. پدر در علم اخلاق کتاب شریف «جامع السعادات» را بنگاشت، و پسر کتاب «معراج السعادة» را. او همچنین بسیاری از آثار مرحوم پدر را شرح نموده و بدین وسیله همواره نام و یاد او را در خاطره‌ها زنده نگه داشت، و به ادعای بسیاری باعث شهرت پدر گردید.
تالیفات مرحوم نراقی، هم در زمان خودش و هم پس از او مورد عنایت و مراجعه‌ی علما بوده، به طوری که فقیه بزرگ شیعه مرحوم «سیدکاظم یزدی» صاحب «عروه» رضوان الله تعالی علیه همیشه سه کتاب مهم فقهی در نزدش عزیز و مورد مراجعه بوده که یکی از آن‌ها مستند مرحوم نراقی است.(۵)
مرحوم نراقی از روحی لطیف و ذوقی سرشار برخوردار بوده، و اشعار عرفانی و اخلاقی بسیاری سروده که حاوی مضامین توحیدی است و در دو دیوان به نام او جمع‌آوری شده. یکی «دیوان اشعار» و دیگری دیوان مثنویات او که به نام «طاقدیس» مشهور است و بارها در ایران چاپ شده.
کتاب طاقدیس که به سبک و روش مثنوی ملای رومی است، شامل قصص و داستان‌های اخلاقی و تربیتی است که با نظمی شیوا و دل‌نشین به رشته‌ی تحریر در آمده. او در اشعارش به صفایی تخلص می‌کرده. از اشعار نغز اوست:
ساقی به یاد یار بده ساغری ز می
از آن گنه چه باک که باشد به یاد وی
من ژنده‌پوش یارم و دارم به جان او
ننگ از قبای قیصر و عار از کلاه کی
تا کی دلا به مدرسه طامات طُرَّهات
بشنو حدیث یار دو روزی ز نای نی
واعظ مگو حدیث بهشت و قصور و حور
ما توسن هوا و هوس کرده‌ایم پی
ما عندلیب گلشن قدسیم باغ ما
ایمن بود ز باد خزان و هوای دی
زاهد برو چه طعنه‌ی مستی زنی که هست
مست از خیال دوست صفایی نه مست می(۶)
[و همچنین]
یا رب ز بخت ماست که شد ناله بی‌اثر
یا هرگز آه و ناله و زاری اثر نداشت
زان بی‌نشان ز هر که نشان جستم ای عجب
دیدم چو من ز هیچ نشانی خبر نداشت
گفتم علاج غم به دعای سحر کنم
غافل از این‌که تیره‌شب ما سحر نداشت
دردا که دوش طاعت سی سال خویش را
دادم به می‌فروش به یک جرعه بر نداشت
دنیا و آخرت همه دادم به عشق و بس
شادم که این معامله یک جو ضرر نداشت
گر ترک عشق کرد صفایی عجب مدار
بیچاره تاب محنت از این بیشتر نداشت(۷)
[و همچنین]
ای خدا خواهم برون از هر دو عالم عالمی
تا ز رنج جسم و جان آن‌جا برآسایم دمی
این خمار کهنه‌ی ما را کجا باشد علاج
از سبو یا خم دریغا گر ز می بودی یمی
زخم دل را مرهمی جستم طبیبی دید و گفت
زخم شست قاتلی هست این ندارد مرهمی
آدمی زادی که می‌گویند، اگر این مردمند
ای خوشا جایی که در آن‌جا نباشد آدمی(۸)
پی‌نوشت‌ها:
۱. مرحوم «سیدمحسن امین» در «اعیان الشیعه» (جلد ۱۰، صفحه‌ی ۱۸۳) در تاریخ تولد ملااحمد نراقی بین سال ۱۱۸۵ و ۱۱۸۶ تردید دارد، اما مؤلف «لباب الالقاب» مرحوم «ملا حبیب‌الله شریف کاشانی» تصریح می‌کند که دست‌خط مرحوم نراقی را در مورد تاریخ تولدش دیده که سال ۱۱۸۵ بوده. رجوع کنید به: «لباب الالقاب»، صفحه‌ی ۹۶.
۲. نراق -به فتح نون- نام یکی از قصبات قدیمی است که پیش از این اهمیتی بیش از این داشته (لغت‌نامه‌ی دهخدا، جلد ۲۰، صفحه‌ی ۴۱۹) فاصله‌ی آن تا شهر کاشان ده فرسخ می‌باشد.
۳. ریحانة الادب، جلد ۶، صفحه‌ی ۱۶۰
۴. روضات الجنات، جلد ۱، صفحه‌ی ۹۵.
۵. به نقل از استاد گرامی آقای «سیدعبدالعزیز طباطبایی» از قول نوه‌ی مرحوم «سیدکاظم یزدی»(ره) دو کتاب دیگر هم عبارتند از: «جواهر الکلام» و «جامع الشتات» مرحوم «میرزای قمی»
۶. کتاب خزائن، صفحه‌ی ۲۱۹.
۷. طاقدیس، صفحه‌ی ۴۵۶.
۸. طاقدیس، صفحه‌ی ۴۷۶.
* منبع: معراج السعادة؛ احمد بن محمدمهدی ملااحمد نراقی
* کتاب صوتی این اثر گران‌سنگ در دست تولید است و به زودی ارائه خواهد گردید.
