معراج‌السعادة: کتاب معراج السعادة
کتاب معراج السعادة در بین کتب اخلاقی، نامی آشنا و اثری بسیار گران‌قدر است که از دیرباز هم در حوزه‌های علمیه و هم در محافل ادبی بین دانش‌دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده‌ی آن بهره برده‌اند. تا جایی که پاره‌ای از مطالب آن به عنوان متن درسی در کتاب‌های درسی گنجانده شده.
اصولا عنایت به مسائل اخلاقی و پیروی از الگوهای صحیح اخلاقی یکی از ویژگی‌های جامعه‌ی اسلامی است. و با تکیه بر این امر مهم می‌توان بار سنگین مسؤولیت‌های اجتماعی را به ثمر رساند. داشتن متونی قوی و سالم و به دور از تحریف و در عین حال شیوا و جذاب می‌تواند در تحقق این هدف مؤثر باشد.
الحق که به اعتراف همگان کتاب معراج السعادة از نظر محتوا و سبک و شیوایی بیان مطالب و تنوع موضوعات مطرح‌شده در زمینه‌ی مسائل تربیتی و اخلاقی، اثری است در خور توجه، و با اینکه قریب ۲۰۰ سال(۲۷) از تاریخ تالیف آن می‌گذرد، هنوز تازگی خود را حفظ کرده و عطش جامعه در مورد آن فروکش نکرده [است]. شاهد این مدعا چاپ‌های مکرر و متنوعی است که از کتاب مزبور وجود دارد. و به ادعای بعضی در بین آثار فارسی و حتی عربی اثری مثل آن نوشته نشده [است](۲۸).
به طوری که مرحوم نراقی در مقدمه‌ی کتاب اشاره کرده‌اند، کتاب «معراج السعادة» را که در واقع ترجمه‌ی «جامع السعادات» مرحوم پدرش می‌باشد به درخواست فتحلعی‌شاه قاجار به رشته‌ی تحریر در آورده. البته با اصلاحات و اضافاتی به خاطر استفاده‌ی عموم.
با اینکه این کتاب بارها چاپ شده اما متاسفانه چاپی منقح و تحقیق شده که درخور این اثر ارزنده باشد، از آن در دسترس نبود که خوش‌بختانه این کار به همت «انتشارات هجرت» تحقق پیدا کرد.
در مورد چاپ کتابی که پیش رو دارید این کارها انجام شده:
ابتدا یکی از نسخ خطی معراج السعادة که تاریخ کتابت آن ۱۲۳۹ هجری قمری و مربوط به زمان حیات مؤلف می‌باشد شناسایی و استنساخ شد(۲۹). این نسخه با نسخه‌ی مطبوع کتاب که به همت عالم ربانی و دانشمند فرزانه مرحوم «آیة الله شعرانی» تصحیح شده مقابله گردیده، و سپس کارهای ذیل بر روی آن انجام شده:
۱- ویرایش
۲- استخراج مصادر آیات و روایات، اعم از آن‌هایی که مصنف به آن‌ها اشاره نموده و یا اشاره نشده و لیکن نقل به مضمون گردیده. در اینجا ذکر این نکته لازم است که: در برخی از موارد که اصل سند در مصادر موجود پیدا نشده، خود کتاب جامع السعادات به عنوان مصدر، نقل و معرفی شده.
۳- ترجمه‌ی پاره‌ای لغات مشکل که فهم آن برای همه آسان نیست.
۴- توضیحی بسیار مختصر راجع به بعضی از اصطلاحات فلسفی، کلامی، فقهی و...
۵- معرفی اجمالی اشخاصی که گاهی در کتاب از آن‌ها نام برده شده.
۶- ترجمه‌ی بعضی از عبارات عربی و آیات و احادیث و اشعار عربی که برای افراد مبتدی سودمند خواهد بود.
۷- برای مطالبی که نیاز به شرح و بسط و توضیح بیشتر برای اقناع و استفاده‌ی خواننده داشته مصادری معرفی شده.
از آن‌جایی که کتاب معراج السعادة در زمینه‌ی مسائل تبلیغی، کتابی جامع و ارزنده است، و حتی طلاب عزیز در سفرهای تبلیغی خود می‌توانند به عنوان مصدری که مطالب متنوع و گوناگون علمی، اخلاقی و تربیتی را به همراه دارد با خود داشته باشند تا از جمع و حمل کتاب‌های متنوع بی‌نیاز باشند، ابتدا به نظر رسید، در بیان نام مصادر روایات، تنها به نام کتاب و شماره‌ی روایت یا ذکر آدرس اکتفا نشود، بلکه به طور کامل عین روایت نقل شود تا افاده و استفاده کامل‌تر گردد. اما پس از پایان کار به خاطر حجم زیاد کتاب از این کار صرف‌نظر شد و این اقدام را به چاپ بعدی کتاب که امیدواریم به زودی در انجام آن موفق شویم موکول کردیم. بدون شک کتاب با آن محتوا به خاطر حجم زیاد در دو جلد چاپ و عرضه خواهد شد. در چاپ ۲ جلدی معراج السعادة، گذشته از بیان اصل روایات، فهرست‌های متنوع علمی و مصادر تحقیق و مراجعه گنجانده خواهد شد.
در پایان لازم می‌دانیم از همه‌ی عزیزانی که در فراهم‌شدن این اثر ارزنده ما را یاری دادند، به خصوص برادران عزیز و گرامی مؤسسه‌ی تحقیقاتی حضرت ولی عصر ارواحنافداه که در مراحل مختلف انجام کار از استخراج مصادر، تصحیح، مقابله و ویرایش ازهیچ کوششی دریغ نکردند، تشکر کنیم.
قم- حوزه‌ی علمیه‌ی محمد نقدی- جمادی الثانی ۱۴۱۳، برابر با آذر ۱۳۷۱
مصادر مقدمه
۱- مجمع الفصحاء، جلد ۲، صفحه‌ی ۳۳۰، ۳۳۱، ۳۳۲.
۲- قصص العلماء، صفحه‌ی ۱۰۳
۳- مستدرک الوسائل، جلد ۳، صفحه‌ی ۳۸۴
۴- مرآة قاسان یا تاریخ کاشان، صفحه‌ی ۲۰۲
۵- فوائد الرضویه، صفحه‌ی ۴۱
۶- هدیة الاحباب، صفحه‌ی ۱۸۰ و ۱۸۱
۷- اعیان الشیعه، جلد ۱۰، صفحه‌ی ۱۸۳
۸- الکرام البررة، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۱۶
۹- معجم المؤلفین، جلد ۲، صفحه‌ی ۱۶۲
۱۰- مصفی المقال، صفحه‌ی ۷۲
۱۱- ریحانة الادب، جلد ۶، صفحه‌ی ۱۶۰، ۱۶۱، ۱۶۲، ۱۶۳، ۱۶۴
۱۲- اعلام زرکلی، جلد ۱، صفحه‌ی ۲۶۰
۱۳- مکارم الآثار، جلد ۴، صفحه‌ی ۱۲۳۵، ۱۲۴۱
۱۴- هدیة العارفین، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۸۵، ۱۸۶
۱۵- ایضاح المکنون، جلد ۱، صفحه‌ی ۳۳۱ و جلد ۲، صفحه‌ی۲۰، ۱۳۰، ۴۷۸، ۵۲۳، ۵۶۳
۱۶- معجم مولفی الشیعه، صفحه‌ی ۴۱۵، ۴۱۶
۱۷- روضات الجنات، جلد ۱، صفحه‌ی ۹۶، ۹۷؛ جلد ۵، صفحه‌ی ۲۰۰، ۲۰۱، ۲۰۲
۱۸- نجوم السماء فی تراجم العلماء، جلد ۱، صفحه‌ی ۳۴۳، ۳۴۴
۱۹- لباب الالقاب، صفحه‌ی ۹۴، ۹۵، ۹۶
۲۰- ریاض العارفین، صفحه‌ی ۲۶۶
۲۱- نخبة المقال، صفحه‌ی ۲۳۳
۲۲- تاریخ ادبیات ایران (تالیف دکتر رضازاده شفق)، صفحه‌ی ۲۰۱
۲۳- زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، صفحه‌ی ۱۶۲
۲۴- مقدمه جامع السعادات، چاپ نجف
۲۵- مقدمه خزائن به کوشش علی اکبر غفاری
۲۶- مقدمه کتاب طاقدیس به اهتمام حسن نراقی
۲۷- تاریخ ادبیات ایران تالیف ادوارد براون، ترجمه رشید یاسمی، صفحه‌ی ۲۸۶
۲۸- مقدمه کتاب قرة العیون محقق نراقی ازانتشارات دانشگاه فردوسی (از تالیفات پدرمرحوم نراقی)
۲۹- تاریخ اجتماعی کاشان، صفحات ۱۶۱، ۲۴۵، ۲۴۸، ۲۸۳ و ۲۸۹
۳۰- لغت نامه دهخدا، جلد ۲۰، صفحه‌ی ۴۱۹
۳۱- طرائف المقال، جلد ۱، صفحه‌ی ۵۷
۳۲- پاورقی‌ها و اضافات ترجمه روضات الجنات به قلم آقای حاج شیخ محمدباقر ساعدی، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۴۴
۳۳- اسناد المصفی، صفحه‌ی ۷
۳۴- فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، جلد ۴، صفحه‌ی ۳۲۰
۳۵- تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، انتشارات دانشگاه، جلد ۱ و ۲ صفحات ۲۰۰، ۲۰۶، ۲۱۱ و مقدمه‌ی جلد ۲
۳۶- سیر فرهنگ در ایران و مغرب زمین، صفحات ۵۶۷، ۵۶۸، ۵۶۹، ۵۷۰، ۵۷۱، ۵۷۲
۳۷- الذریعة(۳۰)، جلد ۱، صفحه‌ی ۲۶۷؛ جلد ۲، صفحه‌ی ۴، ۴۳؛ جلد ۴، صفحه‌ی ۳۶۴؛ جلد ۶، صفحه‌ی ۱۵۱، ۳۷۶؛ جلد ۷، صفحه‌ی ۱۵۲؛ جلد ۹، صفحه‌ی ۶۱۲؛ جلد ۱۱، صفحه‌ی ۱۲، ۱۳، ۲۱۲؛ جلد ۱۲، صفحه‌ی ۲۸۶؛ جلد ۱۳، صفحه‌ی ۱۷۲، ۱۹۵، ۲۸۶؛ جلد ۱۴، صفحه‌ی ۵۵، ۱۳۴، ۲۰۸، ۳۵۴؛ جلد ۱۷، صفحه‌ی ۱۴۰؛ جلد ۲۱، صفحه‌ی ۱۴، ۱۵، ۶۶، ۲۲۹، ۳۱۵، ۳۱۷؛ جلد ۲۲، صفحه‌ی ۳۴۰، ۳۴۱؛ جلد ۲۳، صفحه‌ی ۱۶؛ جلد ۲۵، صفحه‌ی ۱۷۷؛ جلد ۲۶، صفحه‌ی ۲۹۰، ۳۱۵.
۳۸- نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، صفحات ۱۴۴، ۱۴۵، ۱۴۶، ۱۴۷ و ۱۴۸.
پی‌نوشت‌ها:
۲۷. مرحوم شیخ آقا بزرگ در جلد ۲۱، صفحه‌ی ۲۲۹ «الذریعه» اظهار می‌دارند: قدیمی‌ترین نسخه‌ی معراج السعادة را که من بر آن اطلاع پیدا کردم، در نجف اشرف کتاب‌خانه‌ی حضرت امیر علیه‌السلام می‌باشد که تاریخ کتابت آن ۱۲۲۸ هجری است. اما قدیمی‌ترین نسخه‌ای که ما بر آن اطلاع یافتیم نسخه‌ی خطی کتاب‌خانه‌ی عمومی حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی است که در سال ۱۲۵۹ وقف شده، و در پایان آن نسخه، تاریخ اتمام تالیف ۱۲۲۶ ذکر شده و با احتساب این تاریخ، ۱۸۷ سال از تالیف کتاب می‌گذرد. لازم به توضیح است که: این نسخه هنگام شروع کار فهرست نشده و دسترسی به آن میسور نبود.
۲۸. مکارم الآثار، جلد ۴، صفحه‌ی ۱۲۳۸.
۲۹. این نسخه‌ی خطی متعلق به کتاب‌خانه‌ی مسجد اعظم است.
۳۰. مرحوم شیخ آقا بزرگ و محدث قمی و برخی دیگر، یکی از مصادر ترجمه‌ی مرحوم نراقی را «تکمله امل الامل» ذکر کرده‌اند. «تکمله امل الامل» شامل دو بخش علمای جبل عامل و علمای غیر جبل عامل است که بخش علمای جبل عامل آن به همت آقای اشکوری چاپ، و بخش دیگر آن در کتاب‌خانه‌ی شخصی مرحوم صدر در کاظمین است که به رؤیت مرحوم شیخ آقا بزرگ رسیده و هنوز چاپ نشده است.
* منبع: معراج السعادة؛ احمد بن محمدمهدی ملااحمد نراقی
* کتاب صوتی این اثر گران‌سنگ در دست تولید است و به زودی ارائه خواهد گردید.
