کیمیا

ایرانی‌ها چه نام‌هایی را بیشتر دوست دارند؟در چهارمین روز از زمستان 1297 هجری شمسی ، اولین شناسنامه ایرانی به نام « فاطمه ایرانی » ، توسط اداره کل سجل احوال دارالخلافه ، مستقر در « بلدیه تهران » صادر شد .از آن پس ، شناسنامه‌دار کردن ایرانیان ، چه تازه ‌متولدین و چه کسانی که پیشتر به دنیا آمده بودند ، در دستور کار دولت وقت و دولت‌های بعدی قرار گرفت و امروز، پس از گذشت نزدیک به 90 سال ، از صدور اولین شناسنامه ، 435 بایگانی مشخصات شناسنامه‌ای افراد در داخل و بایگانی‌های متعددی در کنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، این امکان را به پژوهشگران می‌دهند که مطالعه‌ای دقیق‌تر از هر زمان دیگر، بر نحوه ، سیر و تمایلات نامگذاری در میان ایرانیان داشته باشند .نوشتار حاضر، بر پایه تحقیقی که توسط سازمان ثبت احوال کشور انجام شده و به تازگی در کتابی به نام « تأثیر وقایع بر نامگذاری ایرانیان » (1) به چاپ رسیده ، تهیه و تنظیم شده است .گفتنی است ، بخشی از اطلاعات این گزارش به طور مستقیم از کتاب فوق ذکر شده و برخی دیگر ،  با تدقیق در آمار و ارقام ارائه‌شده در آن ، به دست آمده است .بالاترین فراوانی نام‌هابنا بر اطلاعات به دست‌آمده از تعداد 90 میلیون سند سجلی ، نام « محمد » در میان ذکور و نام « فاطمه » در میان اناث ، بیشترین طرفدار را داشته و هیچ واقعه تاریخی یا رویکرد فرهنگی یا تحول اجتماعی در طول سال‌های مورد مطالعه ، نتوانسته است از میزان رغبت عمومی به این دو نام بکاهد .بررسی یکصد نام برتر ایرانیان در میان مردان و زنان نیز حکایت از آن دارد که بخش اعظم این نام‌ها به طور مستقیم در ارتباط با باورهای دینی و مذهبی مردم است و از این رو می‌توان نتیجه گرفت که جامعه ایران ، جامعه‌ای عمیقا مذهبی است .بر پایه یافته‌های تحقیقات حاضر، تا پایان سال 1380 ، یکصد نام برتر ایران در گروه مردان به ترتیب به شرح زیر است :همچنین 100 نامی که در گروه زنان ، بیشترین فراوانی را دارد ، عبارتند از :نکته قابل توجه این‌که تعداد نام « فاطمه » حدود یک میلیون ، بیشتر از پرطرفدارترین نام مردان یعنی « محمد » است . همچنین رده دوم جدول نام‌های زنان یعنی « زهرا » نیز از دومین نام مطلوب مردان ، تکرار بیشتری دارد .علت این امر را می‌توان در محدودیت نسبی نام‌های مقدس مربوط به زنان در مقابل اسامی دینی و مذهبی متعلق به مردان دانست که باعث شده است شناخته‌شده‌ترین نام‌های مقدس زنان یعنی « فاطمه » و‌« زهرا » توجهات بیشتری را به خود جلب کنند .ترتیب توجه به معصومین( علیهم‌السلام ) در نامگذاریبررسی‌ها نشان می‌دهد که در میان چهارده ‌معصوم ( علیهم‌السلام ) به ترتیب کدام ‌یک از ایشان در نام‌گذاری فرزندان مورد توجه بیشتری قرار دارند .با جمع « اسامی و القاب » چهارده معصوم ( علیهم‌السلام ) ـ  بدون احتساب اسامی ترکیبی ـ نتایج زیر در ترتیب توجه مردم به هر کدام از ایشان در نام‌گذاری‌ها حاصل می‌شود :1 ـ حضرت فاطمه ‌زهرا ( سلام‌ الله ‌علیها )2 ـ حضرت محمد ( صلی‌ الله ‌علیه ‌وآله ‌و سلم )3 ـ حضرت امام علی ( علیه ‌السلام )4ـ حضرت امام حسین ( علیه‌السلام )5 ـ حضرت امام حسن ( علیه‌السلام )6 ـ حضرت امام مهدی ( عجل ‌الله ‌تعالی ‌فرجه ‌الشریف )7 ـ حضرت امام رضا ( علیه‌السلام )8 ـ حضرت امام محمدتقی ( علیه‌السلام ) ملقب به « جواد »9 ـ حضرت امام جعفر صادق ( علیه‌السلام )10 ـ حضرت امام علی‌النقی ( علیه‌السلام ) ملقب به « هادی »11 ـ حضرت امام سجاد ( علیه‌السلام )12 ـ حضرت امام محمدباقر ( علیه‌السلام )13 ـ حضرت امام موسی کاظم ( علیه‌السلام )تذکر 1 : تطابق دقیق نام‌های مقدس امام دوم و امام یازدهم (حسن) بدون در نظر گرفتن القاب آن دو بزرگوار ، باعث شده است ردیف پنجم لیست فوق به ایشان اختصاص یابد و در نتیجه فهرست حاضر ، 13 بند داشته باشد .تذکر 2 : هرچند بسیاری از ائمه ، هم‌ نام هستند مانند هم‌ نامی امام اول و امام چهارم ( علی ) ، ولی از آنجا که در فرهنگ عمومی ، نام علی بیشتر به امام اول اطلاق می‌شود و امام چهارم بیشتر با عناوینی چون « زین‌العابدین » و امام سجاد ( علیه‌ السلام ) شناخته می‌شوند ، این غلبه فرهنگی در تحقیق حاضر ملاک ترتیب عناوین قرار گرفته است .تذکر 3 : برخی اسامی ترکیبی‌اند که در این پژوهش محاسبه نشده‌اند ( جز نام محمدتقی که اختصاصا متعلق به امام نهم است ) . با این حال ، پربسامدترین اسامی ترکیبی که در آن نام‌های مبارک چهارده معصوم ( علیهم‌السلام ) ذکر شده ، به ترتیب زیر است :1 ـ  علی‌رضا 2 ـ  محمدرضا  3 ـ  محمدعلی 4 ـ غلامرضا 5 ـ علی‌اکبر 6 ـ محمدحسین 7 ـ علی‌اصغر 8 ـ حمیدرضا 9 ـ غلامحسین 10 ـ غلامعلی  11 ـ محمدحسن  12 ـ عباسعلی  13 ـ قربانعلی 14 ـ حسینعلی 15 ـ علی‌محمد 16 ـ محمدجواد 17 ـ امیرحسین 18 ـ عبدالرضا 19 ـ عبدالحسین .شخصیت‌های مذهبی غیر از چهارده معصوم ( تأثیر شگرف عاشورا در فرهنگ نامگذاری ایرانیان )مروری بر نام‌های پربسامد ، حاکی از آن است که بیشترین نام‌های مربوط به شخصیت‌های مذهبی غیر از چهارده ‌معصوم ، مربوط به کسانی است که به نحوی درگیر واقعه عاشورا بوده‌اند و این امر، تأثیر شگرف فرهنگ عاشورا بر جامعه ایرانی را به اثبات می‌رساند .در میان مردان ، نام‌های عباس ، علی‌اکبر ، اکبر ، علی‌اصغر ، اصغر ، قاسم ، ابوالفضل ، مسلم و حبیب و در میان زنان اسامی سکینه ، زینب ، رقیه ، لیلا ،  شهربانو ( همسر امام حسین ( ع ) )  و ام ‌البنین ( مادر حضرت عباس ( ع ) ) ، به ترتیب پرطرفدارترین نام‌های مربوط به شخصیت‌های مذهبی غیر از چهارده‌ معصوم ( علیهم‌السلام ) است که همگی مرتبط با عاشورا و کربلا هستند .چهره دینی پیش از اسلامشش نام پربسامد در میان 100 اسم برتر مردان ، متعلق به چهره‌های دینی از جمله انبیای پیش از اسلام است که به ترتیب زیر می‌باشند :1 ـ  ابراهیم  2 ـ  اسماعیل  ( اسمعیل )  3 ـ  یوسف  4 ـ موسی ( همچنین نام امام هفتم شیعیان است )  5 ـ عیسی  6 ـ یعقوب .در میان اسامی زنان نیز نام‌های 1 ـ  مریم  2 ـ  هاجر  3 ـ آمنه ( نام مبارک مادر محضرت محمد ( ص ) )  4 ـ آسیه به ترتیب پربسامدترین اسامی مربوط به چهره‌های مقدس پیش از ظهور اسلام هستند .تأثیر رویدادها بر نامگذاری‌هامروری بر افزایش یا کاهش رغبت به نام‌های خاص و تطبیق آن با وقایع تاریخی بستر زمانی نامگذاری‌ها ، حاکی از آن است که رویدادها و رویکردهای عمده جامعه در زمان‌های مختلف ، به طور محسوسی بر میزان رغبت یا عدم رغبت مردم به برخی نام‌ها ، تأثیر می‌گذارد .در زیر به چند نمونه اشاره می‌شود :الف )  روح‌اللههم ‌زمان با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1356 ،  « روح‌الله »  که نام رهبر این انقلاب ( امام خمینی ) بود ، با اقبال بیشتری روبه‌رو می‌شود و این رویکرد در سال 58 ، به اوج خود می‌رسد .بررسی فراوانی این نام ، حاکی از آن است که در فاصله سال‌های 1340 تا 1355 ، هر سال بین 504 الی 570 نفر در کل کشور به این اسم نامیده می‌شده‌اند اما در سال 56 ، این رقم با یک جهش معنی‌دار به 822 رسید و در سال بعد ، 9300 نفر، فرزندان خود را « روح‌الله » نامیدند . در سال 1358  نیز 20.368 نفر یعنی 37/2 درصد متولدین ذکور ، « روح‌الله » نامیده شدند .این رقم در سال بعد به 15.193رسید ، در سال 60 به 12.317 نفر و همین‌طور سیر نزولی یافت تا آن‌که در سال 1368 که امام خمینی رحلت کرد ، بار دیگر نام  « روح‌الله » مورد توجه بیشتری قرار گرفت و در حالی که در سال 67 ، تعداد متولدین نامگذاری ‌شده به « روح‌الله » از 2197  نفر تجاوز نمی‌کرد ، در این سال با یک افزایش 300 درصدی 6719 نوزاد پسر ،  « روح‌الله » نامیده شدند .ب ) مهدیهرچند در جمع‌بندی اسامی مردان ، نام « محمد » در صدر جدول قرار می‌گیرد و در چهل سال اخیر نیز در اغلب سال‌ها نام « محمد » و « علی » همواره بیشترین اقبال را داشته‌اند ، ولی مروری بر شناسنامه‌های صادره در سال‌های 1358 تا 1363 حاکی از آن است که در این سال‌ها ، نام « مهدی » در صدر قرار گرفته است .دلیل این امر نیز به آغاز و اوجگیری جنگ تحمیلی و توجه ویژه جامعه در آن سال‌ها به امام عصر ، حضرت مهدی ( عج )  برمی‌گردد .در سال‌های میانی جنگ نیز نام « مهدی » رتبه دوم را به خود اختصاص می‌دهد و در سال‌های پایانی ، رتبه سوم را .گفتنی است ، در چهل سال اخیر ، به جز ایام آغاز و اوج جنگ ، نام مهدی ، اولویت نخست نامگذاری در ایران نبوده است .ج ) محمدرضا« محمدرضا » که ترکیبی از دو نام مذهبی است ، در طول چهل سال اخیر ، معمولا بر 2 الی 8/2 درصد از نوزادان اطلاق شده است . با این حال ، در زمان اوج‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 ، این نام با افت اقبال روبه‌رو شد و برای اولین بار به زیر 2 درصد رسید و تا 1373 که حال و هوای اوایل انقلاب تعدیل شد و نام « محمدرضا » دیگر یادآور شاه سرنگون‌شده نبود ،  بار دیگر به بالای 2 درصد رسید و به روال سابق خود بازگشت .د ) علیسال 1379 از سوی رهبر انقلاب به نام سال امام علی ( ع ) نامگذاری شد . در این سال ، انتخاب نام « علی »  نسبت به سال پیش از آن افزایش یافت و نزدیک به 8 درصد از متولدین این سال به « علی » نامیده شدند این در حالی بود که در چهل سال گذشته ، هیچ‌گاه تعداد کسانی که در طول یک سال « علی » نامیده شده‌اند ، به مرز 80 درصد نرسیده است .رتبه‌های اول در سال‌های مختلفدر طول سال‌های 1340 تا 1380 ( 41  سال ) بدون هیچ استثنایی ، « فاطمه » اولین نام انتخابی برای دختران ایرانی بوده است .در این سال‌ها ، 38 بار نام « زهرا » ،  رتبه دوم و سه بار در سال‌های 1358 ، 59  و 60 ،  نام  « مریم »  رده دوم جدول را به خود اختصاص داده است . در این سال‌ها ، « زهرا » سومین نام انتخابی بوده است .  همچنین در فاصله سال‌های 70 تا 80 ( آخرین دهه تحقیق آخر) نام‌های فاطمه ، زهرا ، مریم ، زینب ، معصومه ، لیلا ، الهام ، سمیرا ، سحر ،  سمیه ، افسانه ، عاطفه ، مهسا ، سارا ، پریسا ، مرضیه ، فائزه ، محدثه ، نگین و مهدیه ، به تناوب ، در رده‌های اول تا دهم جدول نام‌های انتخابی برای دختران بوده‌اند ولی در مجموع ، پنج اسم برتر در این سال‌ها به ترتیب فاطمه ، زهرا ، مریم ، زینب و معصومه بوده‌اند .در گروه مردان نیز در فاصله سال‌های 1340 تا 1380، 28 سال ، نام « محمد » بیشترین اقبال را داشته و در رتبه نخست نامگذاری‌ها بوده است .پس از آن نام « علی » با هفت سال صدرنشینی ، رتبه دوم را داراست و نام « مهدی » نیز شش سال ، بیشترین نام انتخابی بوده است .نام « حسین » نیز در این سال‌ها مورد توجه ویژه بوده به گونه‌ای که 21 سال ، عنوان سومین نام محبوب را به خود اختصاص داده است و چهارده سال ، چهارم بوده است ، ضمن این‌که در سال 80  ( سال پایانی تحقیق ) ، « امیرحسین » ،  سومین نام انتخاب ‌شده پس از « علی » و « محمد » برای نوزادان پسر ایرانی بوده است . در فاصله سال‌های 1370 تا 1380 ( دهه پایانی تحقیق ) نیز نام‌های محمد ، علی ، حسین ، سعید ، رضا ، مهدی ، علیرضا ، میلاد ، محسن ، محمدرضا ، سجاد ، امیرحسین ، ابوالفضل و محمدمهدی در سال‌های مختلف ، عناوین اول تا دهم را به خود اختصاص داده‌اند .نام‌های ایرانی در میان یکصد اسم برتردر گروه مردان با بررسی 90 میلیون سند سجلی ، « امید » با کسب رتبه 46 جدول صد اسم برتر ( با فراوانی 156 هزار و 358 ) ، پرطرفدارترین اسم ایرانی به شمار می‌رود . پس از آن « فرهاد » با فراوانی 147 هزار و 994 نفر و رتبه 50 جدول کل ، دومین نام پرشمار ایرانی است . « بهروز » نیز با فراوانی 126 هزار و 492 نفر ، سومین نام ایرانی است که تمایل بیشتری به سوی آن بوده است . « بهروز » در جدول کل رتبه 59 را داراست .پس از این سه نام ، اسامی بهرام ، بهمن ، مهرداد ، بهزاد ، پرویز ، بهنام ، رامین ، مهران و شهرام در جمع 100 اسم برتر مردان ایران جای دارند .از بررسی 90 میلیون سند سجلی همچنین برمی‌آید که « شهربانو » با فراوانی 245 هزار و 683 هزار نفر ،  پرطرفدارترین نام ایرانی در گروه زنان بوده است . « شهربانو » در رتبه بیستم جدول کل قرار دارد .« فریبا » که در رده 29 جدول کل است ، با فراوانی 202 هزار و 689 نفر ، دومین و « مهناز » با رتبه کل 31 و با فراوانی 197 هزار و 487 نفر ، سومین نام ایرانی دختران است .پس از این سه اسم ، نسرین ، فرزانه ، فرشته ، پروین ، ناهید ، شهناز ، افسانه ، مهری ، مهین ، پروانه ، پریسا ، سحر ، آرزو ، مژگان ، زیبا ، ندا ، شیرین ، منیژه ، گوهر، شهین ، پری ، خانم ، ایران ، خاور ، خاتون ، مهسا ، سیما و آذر ، نام‌هایی هستند که با ریشه ایرانی در جمع صد اسم برتر دختران ایران جای دارند .نام‌های ترکیبیبررسی یکصد اسم برتر مردان و مقایسه آن با یکصد اسم برتر زنان ، نشان می‌دهد تعداد اسامی ترکیبی ( مرکب از دو کلمه مجزا از هم به گونه‌ای که هر جزء ، یک اسم مستقل باشد ) در میان مردان حدود 9 برابر اسامی ترکیبی زنان است ( مردان 26 اسم و زنان 3 اسم ) .ضمن این‌که در آخرین دهه از تحقیق حاضر ( سال‌های 1370 الی 1380 ) به جز نام  « فاطمه زهرا » ، هیچ نام ترکیبی دیگری در میان 50  اسم برتر دختران ایرانی وجود ندارد ، حال آن‌که بررسی 50  نام برتر این مقطع زمانی در میان پسران ، نشان می‌دهد تمایل به نام‌های ترکیبی پسران ، همچنان باقی است و نام‌های علیرضا ، محمدرضا ، حمیدرضا ،   امیرحسین ، محمدجواد ، محمدحسین ، حامدرضا ، محمدامین ، محمدعلی ، امیرمحمد ، احمدرضا ، امیررضا و علی‌اصغر ، پرطرفدارترین اسم‌های ترکیبی در این سال‌ها بوده‌اند .پی‌نوشت:1ـ گردآوردنده : محسن پوریانی / 27 مرداد 1384