کیمیا

هفت سیناعضاى خانواده همه در تب و تابند ، تا ساعت تحویل سال نو اندکى بیشتر نمانده ، دختر خانواده با نگرانى سفره هفت سین را مى نگرد ، گاه چیزى را اندکى جابجا مى کند ، زاویه آیینه را تغییر مى دهد تا قرآن و سبزه در دل آن بنشیند ، همه اعضاى خانواده به دور سفره عید مى نشیند و سال نو را با صمیمت آغاز مى کنند . نوروز درپاى سفره ایى که اجزاء آن همگى راز آلود و زیبایند آغاز شده است ؛ سنت زیبایى که خانواده را ملزم مى سازد دراین لحظه همه در کنار یکدیگر قرار گیرند نقش برجسته و مهمى در وفاق و همبستگى میان اعضاء خانواده دارد به ویژه اهمیت این سنت وقتى آشکار مى شود که در جوامع امروز با کمرنگ شدن ارزش و اهمیت خانواده روبرو هستیم . اجزاء سفره عید یا سفره هفت سین و نماد آن اجزاء چیست از کجا آغاز شده و چگونه به ما رسیده است ؟ سفره هفت سین با نوروز پیوند نا گسستنى دارد و جزیى از آن است ، و گذشته نوروز و نقطه آغازین آن چندان مبهم و به افسانه آمیخته است که براى یافتن چرایى آن جز توسل به اسطوره ها و افسانه ها راهى باقى نمى ماند .امروزه این خوان نوروزى در اقصى نقاط کشور گسترده مى شود : " سفره ایى محدود به ترکیب لغوى سین درهمه جا رایج نیست اما اصل گسترش سفره عمومیت دارد . چه در تمام شهرها و روستاهاى ایران گسترده مى شود ... این خوان مجموعه اى است بسیار متنوع از آنچه که در زندگى به آن محتاجند" (1) برخلاف تصور عامه که هفت سین را فرا گیر و همگانى مى دانند انواع ترکیبات دیگر با عدد هفت در کشورمان رایج است مانند هفت شین که درمیان هموطنان زرتشتى رواج دارد : بعضى هفت سین را در اصل هفت شین مى دانند : شراب و شکر ، شهد و شیر ، شمع و شمشاد و شانه یا شایه ( میوه ) و برخى آن را صورت دگر گونه هفت چین مى آورند یعنى هفت چیز چیده شده از درخت . این سنت ارزنده چنان مسخ شده که هفت میم نیز بر سر سفره نهاده اند : مرغ  ، ماهى ، میوه ، ماست ، مربا ، مسقطى  و میگو " (2) چنانکه بر مى آید در سفره عید آنچه مشترک است عدد هفت است و آینه و کتاب مقدس ( در میان مسلمانان قرآن و زرتشتیان اوستا ) و البته آب و ماهى زنده در درون آن .عدد هفت عددى مقدس در نزد ملل مختلف است و از جمله در ایران به دلایلى این عدد مقدس شمرده مى شده است : هفت آسمان ، هفت شهرعشق ، هفت خوان رستم و هفت سین یا شین یا میم سفره عید از حضور مستمر این عدد در سنن و عقاید این ملت حکایت دارد . " هفت نزد ایرانیان عدد مقدسى است و با هفت امشا سپندان یا هفت جاودانه مقدس ارتباط کامل دارد " (3) امشاسپندان یا جاودانان مقدس ، مقدسان بى مرگ یا جاودانان پاک ، صفات پاک اهورامزدا هستند و نامهایشان به ترتیب عبارتند از : ( واژه ها به صورت فارسى آمده نه پهلوى و اوستایی) ؛1- بهمن 2- اردیبهشت 3- شهریور 4- سفندارمذ یا اسفند 5- خرداد 6- اَمـِرتات یا امرداد یا بنابر غلط مشهور مرداد . " آنچه از اوستا بر مى آید در راس این شش امشاسپندان گاه "سپنته مئینیو"  قرار داشته و گاه اهورا مزدا ، و با این افزوده عدد هفت را کامل مى کرده اند .همچنین گاه به جاى اهورا مزدا ، ایزد سروش را براى کامل کردن عدد هفت افزوده اند " (4) متاسفانه تاکنون میان اجزاء هفت سین ( آنچه بیشترین فراوانى را میان ملت ایران دارد ) و هفت امشاسپند ارتباط معنایى یافت نشده است : وهومن یا بهمن به معناى اندیشه نیک اشه وهیشته یا اردیبهشت به معناى بهترین و بالاترین راستى و پاکى خشثروئیریه یا شهریور با معناى بهترین و بالاترین راستى و پاکى سپنته آرمئى تى یا سفندارمذ ( اسفند ) فروتنى مقدس هئوروتات یا خرداد : رسایى و تندرستى امرتات یا بیمرگى ( الف در اول کلمه امرتات نفى کننده است مرداد به تنهایى به معنى مرگ و نیستى است ) " اگر در درازاى زمان هفت "سینی" یا هفت میوه یا گل یا سبزى که با سین آغاز مى شوند و هر یک با نشانه اى از با رورى و تندرستى تلقین شده اند ، در آنجا باید پاى ذوق لطیف ایرانى را جستجو کرد . آن چیزهایى که امروزه ، خوان ما را زنیت مى بخشد و همه اهل خانه را به جهانى از شادى و سرسبزى فرا مى خواند چیست ، سبزه نو دمیده است و سنبل خوش بر و خوش بو ، سیب که میوه اى بهشتى نام گرفته است و نمادى از زایش است ، سمنو این مائده تهیه شده از جوانه گندم که بخشى از آیین هاى باستانى را یاد آورى مى کند .سنجد که بوى و برگ و شکوفه درخت آن محرک عشق و دلباختگى است . سیر که از دیر زمان به عنوان دارویى براى تندرستى شناخته شده است ، دانه هاى سپند ( اسفند ) که نامش به معنى مقدس است و دانه هاى به رشته کشیده آن زینت بخش خانه هاى روستایى و دافع چشم بد . ما بر این خوان آیینه مى گذاریم که نور و روشنایى مى تاباند ، شمع مى افروزیم که روشنایى و تابش آتش را به یاد مى آورد ، تخم مرغ که تمثیلى از نطفه و بارورى است ، کاسه آب زلال به نشانه همه آبهاى خوب جهان و ماهى زنده در آب به نشانه تازگى و شادابى ." (5) با مقایسه اى میان معناى نام امشاسپندان ( که نام 6 ماه از سالهاى شمسى نیز هست ) و کنایات و استعاره هاى اجزاء سفره هفت سین آشکار مى گردد که جز سپنته و اسفند که تنها تکرار واژه است این دو ارتباط دیگرى با یکدیگر ندارند و این ناشى از مسخ و قلب این سنت کهن در طى اعصار طولانى است .به هر روى تنها مى توان گفت که خوان نوروزى که اجزاء آن با عشق چیده شده است ، بر رخسار زیباى محبت و مودت خانوادگى زیبایى طبیعت و رنگ هاى اعجاب آور آن را هم خواهد افزود .چرا که نوروز جشن طبیعت و جشن نوشدن زندگى است .پى نوشتها :1- دکتر برومند سعید جواد نوروز جمشید ص 3262- همان ص 3283- همان3274- رضى هاشم ، دانشنامه ایران باستان ج 1 صص 40و3395- آموزگار ژاله ، کلک بهمن واسفند 1370 ش 24-23 دانشنامه مزدیسنا تالیف دکتر جهانگیر اوشیدری----------------------------------نویسنده : نا معلوم منبع : سایت بلاغ