پرسمان حقوقی (۷): بازرسی اتومبیل‌ها توسط پلیس
بسمه تعالی
سلام
سوال:
تفتیش و بازرسی اتومبیل‌ها، توسط پلیس (نیروهای انتظامی) و یا ضابطین قضایی چه توجیح حقوقی و قضایی دارد؟
پاسخ:
قبل از پرداختن به بحث اصلی، ابتدا لازم است ضرورت برپایی ایست بازرسی‌ها را بررسی کنیم. اصولاً چرا لازم است پلیس و یا به معنای عام‌تر ضابطین قضایی اتومبیل‌ها را بازرسی و تفتیش کنند؟
جلوگیری از وقوع جرم با ناامن کردن فضا برای متخلفان، اولین هدف این امر است. جرم پدیده‌ای است که نظم عمومی و امنیت جامعه را بر هم می‌زند، و لذا برای جلوگیری از این اتفاق، ضروری است مطابق با قوانین موضوعه ابتدا زمینه‌ی وقوع جرم را ناامن کرد، و سپس با مجرم برخورد مناسب را انجام داد و یا حتی او را مجازات کرد.
اما جرم به لحاظ اینکه در مرئی و منظر۱ ضابطین و یا دادستان و مقامات قضایی صورت گیرد، به دو قسم مشهود و غیرمشهود تقسیم می‌شود؛
اگر جرم مشهود باشد، مانند: بی‌حجابی، روزه‌خواری در ملأعام، کیف‌قاپی و... احتیاجی به تحقیقات مقدماتی برای کشف جرم ندارد، چرا که با توجه به اینکه در مرئی و منظر ضابط قضایی صورت‌گرفته، وی بلافاصله در محل وقوع جرم حاضر شده و با مجرم برخورد خواهد کرد؛ ضمن اینکه قانون‌گذار اختیارات ویژه‌ای از جمله جلب و تفتیش را در جرایم مشهود به ضابطین داده است.
اما اگر جرم غیرمشهود باشد، یعنی جرم در مرئی و منظر ضابط یا دادستان واقع نشده باشد؛ احتیاج به تحقیقات مقدماتی جهت کشف جرم دارد.
یکی از راه‌هایی که برای کشف جرم مورد استفاده قرار می‌گیرد، برپایی ایست‌بازرسی توسط نیروی‌انتظامی یا دیگر ضابطین قضایی مانند نیروی مقاومت بسیج می‌باشد. که شاید در برخی نقاط شهر یا در ایام خاصی در شهر دیده باشید. در این خصوص ماده‌ی ۵۵ قانون آئین دادرسی کیفری اشاره نموده است که بازرسی اشخاص و اشیاء در جرایم غیرمشهود فقط با اجازه‌ی موردی مقام قضایی امکان‌پذیر است؛ هرچند مقام قضایی اجرای تحقیقات را به طور کلی به ضابط ارجاع داده باشد.
اجازه‌ی موردی بدین معناست که اگر مأمورین قصد بازرسی و تفتیش خودرویی را داشته باشند، ابتدا باید آن را متوقف کرده، و طی تماس با مقام قضایی از وی درخواست مجوز کنند؛ که این مجوز فقط مختص همان خودروی مورد نظر است.
همین‌طور در تبصره‌ی ماده‌ی ۵ قانون جدید آمران به معروف و ناهیان از منکر چنین آمده است: اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می‌گیرند، مانند قسمت‌های مشترک آپارتمان، هتل‌ها، بیمارستان‌ها و نیز وسایل نقلیه، مشمول حریم خصوصی نیست.
با توجه به مفهوم مخالف این تبصره و با عنایت به قواعد عمومی حقوق جزا و تفسی رمضیّق از آن می‌توان گف : در مورد اتومبیل، ب اتوجه به عبارت (در معرض دید عموم بودن)، فقط آن قسمت از خودرو که برای همگان قابل مشاهده است، مشمول مقررات این تبصره می‌باشد، و قسمت‌های دیگر مانند داشبورد، صندوق عقب و... شامل این مورد نخواهد شد، و ضابطین برای بازرسی این قسمت‌ها نیاز به اجازه‌ی مقام قضایی دارند.
نتیجه‌گیری: در جرایم غیرمشهود، یعنی جرایمی که در دید ضابط قضایی اتفاق نمی‌افتد، برای کشف آن اگر احتیاج به تفتیش و بازرسی باشد، ضابط باید از قاضی کسب اجازه کند؛ که فقط برای همان مورد است.
اما در جرایم مشهود، چون در دید ضابط جرم واقع شده است، دیگر احتیاجی به کسب اجازه نیست، و خود ضابط هر اقدامی را که مظابق با قانون لازم بداند از قبیل بازرسی و یا حتی جلب، می‌تواند انجام دهد.
واژگان حقوقی:
۱- مرئی و منظر: در دید بودن – در برابر چشم همه
