کیمیا

شهره عارفان ( قسمت آخر )
فصل یازدهم: همراه با برنامه‏سازان‏ 

پیشنهادهای کلی‏ 

آشنایی با روش زندگی عالمان و اندیشمندان و انسان ‏های موفق ، ما را در پیمودن راه حقیقت یاری می‏نماید . از جمله این مردان موفق ، عارف نامدار محیی ‏الدین ابن ‏عربی می‏باشد . وی یکی از ستاره ‏های سپهر عرفان اسلامی است که توانست به قلّه ‏های رفیع موفقیت عروج نماید .
این فرهیختگان با ایستادگی ، پایمردی و تحمل رنج و سختی ، جهت نیل به هدف‏ های بلند ، درس‏ های آزادگی و پایداری را به نسل جوان می‏آموزند . از این ‏رو شرح حال آن ها می‏تواند الگوی مناسبی برای جوانان جامعه ما باشد .
بدون تردید آشنایی با الگوهای اسلامی دارای دو ویژگی می ‏باشد :
1. سبب بی ‏رغبتی جوانان به الگوهای ارائه شده از سوی بیگانه ‏هامی‏گردد ، تا در معرض تهاجم فرهنگی دشمنان قرار نگیرند .
2. ارائه الگوی مناسب برای همه گروه ‏ها به‏ویژه جوانان ، هدف‏ های بزرگ و آرمان ‏های عالی را قابل دسترس می ‏نماید و آن ‏ها را در راه بستر سازی برای فرهنگ پویای اسلامی یاری می‏دهد .
در این راستا رسانه ‏های گروهی به ‏ویژه صدا و سیما می‏توانند برای معرفی چهره‏ های درخشان اسلامی گام ‏های جدی‏ تری بردارند ، که از آن جمله چهره معرفی شده در این کتاب است .
نباید غفلت کنیم ، اکنون که کشور ما مورد تهاجم فرهنگی بیگانگان می‏باشد ، مناسب است برنامه سازان گرامی در تنظیم و تولید برنامه‏های این رسانه ملی با ارائه زندگی شخصیت ‏های بزرگ اسلامی ، رمز موفقیت آن ‏ها را به نسل جوان گوشزد کنند . همچنین به مسئولین امور فرهنگی کشور هشدار بدهند که به فراموشی سپردن مسئله مهم جوانان و پرداختن به مسایل جناحی ، ضربه مهلک و غیر قابل جبران وارد می‏سازد که از جمله آن‏ ها از دست رفتن خیل عظیم جوانان می ‏باشد .
نکته مهم دیگراین‏که : تکریم و احترام و گرامیداشت عالمان بزرگ و راستین بر هر انسان فهیم لازم است و اهانت به علمای بزرگ گناهی نابخشودنی است که باعث محرومیت از تحصیل علم و تقوا می‏شود . همواره بوده و هستند کسانی که اهانت و فحاشی را جایگزین نقد و بررسی علمی نموده و دانسته یا ندانسته ، فلاسفه و عرفای اسلامی را به باد مسخره و توهین و تهمت می‏گرفته و گاهی به تکفیر و لعنت هم می‏پرداختند . نوشته ‏اند که شخصی پس از نماز صد مرتبه حکیم بزرگ ملاصدرا و عارف سترگ ابن عربی را لعنت می‏کرد . وقتی که از او درباره علت لعن سؤال شد ، پاسخ داد : چون آن‏ ها قائل به « وحدت واجب الوجود » هستند آن ‏ها را لعنت می‏کنم .
با تأسف بسیار باید گفت : پیداست کسی که بین  « وحدت وجود » و « وحدت واجب‏ الوجود » فرقی نمی‏گذارد و عالمان بزرگ را به خاطر نا آگاهی لعنت می‏کند ، بوی فلسفه و عرفان را استشمام نکرده و کورکورانه بدان می‏تازد . البته اختلاف نظر علمی در میان عالمان بزرگ و اندیشمندان سترگ بوده و هست و خواهد بود . به جز عده‏ای معدود که از مقام عصمت برخوردارند ، دیگران از اشتباه و خطا برکنار نخواهند بود و عالمان بزرگ نیز با همه عظمتشان مبرا از اشتباه نبوده و نیستند . این سنتی است که تاریخ اندیشه و دانش اسلامی همواره با تحقیق و نقد و بررسی در جریان پویش و تکامل و اصلاح قرار می‏گیرد و افق ‏های جدیدی می‏گشاید .
البته مخالفت جمودگرایان را نباید به حساب اختلاف نظر عالمان راستین گذاشت ، زیرا نقد و بررسی رأی و نظر یک دانشمند با اهانت و تهمت فرق ‏های بسیاری دارد . باید توجه داشت که دانشمندان و عالمان اسلامی با هر مسلک که باشند تنها به یک مکتب بستگی دارند و آن آیین مقدس اسلام است و نقد و انتقاد صحیح و سازنده ، کوششی است جهت ابهام ‏زدایی که خود منجر به بالندگی و رشد علم می‏گردد . در این باره بهترین آموزه‏ ها در تراث علمی و فرهنگ اسلامی ماست ، مکتبی که می‏آموزد : « حیاة العلم بالرّد و نقد » : حیات علم به نقد وبررسی است ، « کونوا نقّاد الکلام » : نقاد سخن باشید ، و « اضربوا بعض الرأی ببعض فانّه یتولّد منه الصواب » : آراء خودتان را به یکدیگر عرضه کنید تادیدگاه درست به‏ دست آید .
امروزه که همه مستکبرین جهان به دشمنی سرسختانه با اسلام از هیچ کوششی دریغ ندارند ، نباید با اختلاف سلیقه ‏ها و کج فهمی ها ، علما و مشایخ اسلام را مورد توهین و افترا قرار داده و آبروی حوزه های علوم اسلامی شیعه را ، پس از هزاران سال سابقه درخشان ، به باد فنا دهیم .
امام‏خمینی ‏رحمه الله درباره این مسئله مطالب بسیار آموزنده‏ای دارد که قسمت‏ هایی از آن نقل می شود : « گاهی ممکن است که انکار بیجا و رد بی موقع و بدون علم و فهم برای ما ضرر های خیلی زیاد داشته باشد و در این دنیا التفات به آن ضرر ها نیست ، مثلاً تا شنیدی فلان حکیم یا فلان عارف یا فلان مرتاض چیزی گفت که با سلیقه شما درست نمی آید و به ذائقه شما گوارا نیست ، حمل به باطل و خیال مکن ، شاید آن مطلب منشأیی داشته باشد از کتاب و سنت و عقل و شما به آن برنخورده باشید . چه فرق می کند که یک نفر فقیه یک فتوا بدهد ، مثلاً از باب دیات که شما کمتر دیدید و شما بدون مراجعه به مدرکش رد کنید او را ، یا این‏که یک نفر سالک الی اللّه یا عارف باللّه یک حرف بزند راجع به معارف الهیه یا راجع به احوال بهشت و جهنم و شما بدون مراجعه به مدرکش او را رد کنید ، که سهل است ، توهین کنید یا جسارت نمایید » .
ایشان در جای دیگر می فرماید : اگر کلامی از بعض علمای نفس و اهل معرفت دیدند یا شنیدند ، به مجرد آن‏که به گوش آن‏ ها آشنا نیست یا مبنی بر اصطلاحی است که آن ‏ها را از آن حظی نیست ، بدون حجت شرعیه رمی به فساد و بطلان نکنند و از اهل آن تحقیر و توهین ننمایند و گمان نکنند هر کس اسم از مراتب نفس و مقامات اولیا و عرفا و تجلیات حق و محبت و امثال این ‏ها که در اصطلاحات اهل معرفت رایج است ، برد صوفی است یا مروج دعاوی صوفیه است یا بافنده از پیش خود است و بر طبق آن برهانی عقلی یا حجتی شرعی ندارد . به جان دوست قسم که کلمات نوع آن ‏ها شرح بیانات قرآن و حدیث است » . (394)
با توجه به سخنان مذکور ، اکنون باید گفت : رسالت و مسئولیت دیگر صدا و سیما بسیار سنگین ‏تر از مورد نخست است که اشاره شد ، زیرا از حساسیت و ظرافت بیشتری برخوردار می‏باشد و از این ‏رو دقت افزون‏ تری می‏طلبد . چرا که طرح مباحث فکری و اعتقادی ، پیچیدگی خاص خود را دارد . این‏ جاست که هنر می‏تواند با خلاقیت ، نقش و رسالت خویش را ایفا کند و در خدمت ایدئولوژی و فرهنگ درآید . هنرمندان نیز می توانند با تجسم و عینیت بخشیدن به مسائل فکری ، از سنگینی و پیچیدگی کار بکاهند . همان‏گونه که بازیگران و هنرمندان سریال « روشن‏ تر از خاموشی » که در باره زندگی حکیم و فیلسوف بزرگ اسلامی ‏[ ملا صدرا ] بود ، تا حدودی این مهم را به ثبوت رساندند .
به نظر می‏ رسد که مشکل اصلی در باره ساخت این‏گونه فیلم و سریال‏ ها کمبود خلاقیت و ابتکار است . هر کس به خاطر نوع دیدگاهی که به مسائل دارد ، به یک نوع خاص به آن مسائل و موضوعات علاقه نشان می‏دهد . اگر دست‏ اندرکاران عرصه گسترده هنر به این‏گونه مسائل علاقه ‏مند باشند ، تمام مشکلات آسان می‏شود . در هر حال آن‏ چه مهم است پرداخت و شکل دادن به این موضوع در قالب فیلم است که به خلاقیت و توانایی‏ های فردی باز می‏گردد . از این رو می‏توان گفت هر موضوعی هر چند پیچیده باشد ، قابلیت مطرح شدن در سینما و تلویزیون را دارد .
در این ‏جا مناسب است به بخشی از نقد سریال « روشن‏تر از خاموشی » اشاره شود . ناقد محترم می‏گوید : فیلم تا آن‏ جا که می‏خواهد وقایع تاریخی زندگی ملا صدرا را بیان کند ، موفق است . اما به محض این‏که متوجه حالات عارفانه او می ‏شود ، در نمایش آن با مشکل روبرو می‏گردد .
چون برای ساختن فیلمی از تفکرات ملا صدرا و سیر تطور و تحول نظام فلسفی او ، به گونه‏ ای که تماشاگر نیز بتواند با او همزاد پنداری کند ، نیازمند است که همه این معقولات به صورت تصویر درآید ، که امکان تنزل از عالم مجردات را داشته باشد . اما تفکر فلسفی و سلوک روحی و حالات عرفانی ، مطلقاً از چنین قابلیتی برخوردار نیستند و در این میان ، تماشاگر فقط ناظر وقایع زندگی اوست و نمی‏تواند همه مراتب و حالات او را حس کند و در تجربیات عقلانی او شریک شود ، این مشکل در تمام فیلم و سریال‏ هایی که به نوعی به سینمای فلسفی و عرفانی می‏پردازند ، شایع است .
به همین دلیل این سریال ، میان سادگی و پیچیدگی روایت ، دست و پا می‏زند ، به‏ طوری که بسیاری از موقعیت ‏های فیلم که به بررسی اندیشه‏ های ناب ملا صدرا و درگیری‏ های او با مکاتب فکری انحرافی زمانش می‏ پردازد ، برای مردم عادی ثقیل جلوه می‏کند و از دایره فهم و درک آنان خارج است . در حالی که همان موقعیت ‏ها از نظر صاحبان تفکر فلسفی و محققان اندیشمند که سال‏ ها در کتب و رسالات او تحقیق کردند ، ساده انگارانه و عوام زده جلوه می‏کند . (395)

پیشنهاد های برنامه ‏سازی‏

1. یکی از ویژگی‏ های زندگی ابن‏ عربی روشن‏ بودن زوایای آن است ، زیرا جزئیات وقایع زندگی وی توسط خودش ثبت و بیان شده است . هیچ‏گونه ابهامی در سراسر زندگی او وجود ندارد ، حتی تاریخ و سال آن‏ ها دقیقاً روشن است .از این‏ رو قابلیت ساختن فیلم و سریال را به بهترین وجه دارد . از آنجا که شرح حال پر فراز و نشیب او دارای وقایع و حوادث تلخ و شیرین گوناگونی می‏باشد ، قطعاً فیلمی پر جاذبه خواهد شد .
2. تشکیل میزگرد با حضور جمعی از شخصیت‏ های علمی و عرفانی ، از حوزه و دانشگاه ، برای بحث درباره نقد و بررسی و تحلیل اندیشه ‏های ابن عربی ، به‏ ویژه نوآوری‏ های او مانند مسئله « وحدت وجود » و « انسان کامل » و ...
3. گفت وگوی فردی با اندیشمندان و پژوهشگران مسائل عرفانی ، از حوزه و دانشگاه ، پیرامون ابعاد عرفان ابن عربی و نیز کتاب‏های فراوان او .

پرسش‏ های مسابقه ‏ای‏

1. ابن‏ عربی در کجا به دنیا آمد؟ اندلس (اسپانیای فعلی).
2. سال تولد ابن‏عربی چه زمانی است؟ 560 هجری قمری.
3. نام دو کتاب مهم و معروف ابن‏عربی چیست؟ 1.فتوحات مکیه، 2. فصوص الحکم.
4. واژه محیی‏الدین به چه معنااست؟ یعنی زنده کننده دین.
5. ابن‏عربی در نوجوانی با کدام فیلسوف ملاقات کرد؟ ابن رشد.
6. صدرالدین قونوی کیست؟ مهمترین شاگرد ابن عربی است.
7. به کدام کتاب ابن‏عربی شرح‏های بسیاری نوش ه شده است؟ فصوص الحکم.
8. آیا ابن‏عربی شعر هم می‏گفته و دیوان اشعار دارد؟ بله.
9. ابن‏عربی در چه سالی فوت کرده‏است؟ در سال 638 هجری قمری.
10. محل دفن ابن‏عربی در کدام کشور قرار دارد؟ کشور سوریه.
11.ابن عربی پایه گذار عرفان عملی است یا عرفان نظری ؟ عرفان نظری.
12.آیا کتاب‏های ابن عربی براساس دلیل عقلی و استدلال نوشته شده یا کشف و شهود عرفانی ؟ کشف و شهود عرفانی.
13.نوشتن کتاب فتوحات مکیه چند سال به طول انجامید؟ 36 سال. 
 
پرسش‏ های کارشناسی‏

۱. ویژگی‏های شخصیت عرفانی ابن‏عربی کدام است؟
2. سیر تحول عرفان تا زمان ابن‏عربی را بیان کنید.
3. منظور شهید مطهری ازاین‏که می‏فرماید: عرفان در زمان ابن‏عربی جهش پیدا کرد چیست؟
4. جنبه‏های علمی ابن‏عربی را بررسی کنید.
5. ویژگی‏های عرفان ابن‏عربی رابیان نمایید.
6. مبانی عرفان ابن‏عربی کدام است؟
7. منظور ابن‏عربی از «وحدت وجود» چیست؟
8. خدمات ابن‏عربی به عرفان اسلامی کدام است؟
9. انگیزه ابن‏عربی از مسافرت‏های زیادش چه بوده‏است؟
10. جایگاه ابن‏عربی نزد دیگر عارفان کجاست؟
11. نقش ابن‏عربی در شکل‏گیری اندیشه‏های عرفانی پس‏از او چیست؟
12. موضع فقهادر باره ابن‏عربی چیست؟
13. دیدگاه ملاصدرا در مورد ابن‏عربی را بیان کنید.
14. آیا ابن‏عربی غیر از عرفان در علوم دیگر نیز تبحّر داشته‏است؟
15. با این‏که بیشتر عمر ابن‏عربی در مسافرت بوده، چگونه این‏همه آثار از او به‏جا مانده است؟
16. بر کتاب فصوص‏الحکم ابن‏عربی حدود150 شرح نوشته شده‏است. علت آن چیست؟
17. کدام ویژگی فصوص‏الحکم باعث شده‏است که این کتاب قرن‏ها متن درسی حوزه‏ها ودانشگاه‏ها قرارگیرد.
18. علت مخالفت‏های بسیاری از فقها و علما با محیی الدین چیست؟ 

معرفی کتاب‏

1. آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
2. آوای توحید، شرح نامه امام‏خمینی‏رحمه الله به گورباچف، آیت‏اللَّه جوادی آملی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام مینی‏رحمه الله، 1373.
3. تاریخ فلسفه در اسلام، م.م.شریف، جلد اول، مقاله ابن‏عربی، ابوالعلا عفیفی، ترجمه دکتر غلامرضا اعوانی، مرکز نشر دانشگاهی، 1362.
4. دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد چهارم.(مدخل ابن عربی)
5. دایرةالمعارف تشیع، جلداول (مدخل ابن عربی).
6. روح مجرد، سید محمدحسین حسینی‏تهرانی، انتشارات حکمت، 1414.
7. سِفر عشق، سید عباس حسینی قائم‏مقامی، نشر فکربرتر، 1378. پ
8. سه حکیم مسلمان، دکتر سیدحسین نصر، ترجمه احمد آرام، کتاب‏های جیبی، 1371.
9. شرح مناقب محیی‏الدین ابن‏عربی، سید محمدصالح موسوی خلخالی، به اهتمام سید جمال‏الدین، تالار کتاب، 1363.
10. شیخ اکبر، دکتر محمد مددپور، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، 1380.
11. عرفان حافظ، شهیدمرتضی مطهری، انتشارات صدرا، 1377.
12. مجالس‏المؤمنین، شهید سید قاضی نوراللَّه شوشتری.
13. محیی‏الدین ابن‏عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، دکترمحسن جهانگیری، دانشگاه‏تهران، چاپ‏چهارم، 1375.
14. مراقد اهل‏بیت در شام، سید احمد فهری، انتشارات امیرکبیر، 1367. 

کتاب ‏نامه‏

* قرآن‏
* نهج‏البلاغه‏
1. آشتیانی، سید جلال‏الدین، شرح مقدمه قیصری، چاپ سوم، امیرکبیر،تهران، 1370.
2. - ، نقد تهافت غزالی، کیهان اندیشه، قم، شماره 9.
3. - ، نکاتی درباره فلسفه و عرفان، نشریه کیهان اندیشه، قم، شماره 17.
4. آل‏علی، نورالدین، اسلام در غرب، دانشگاه تهران، 1370.
5. آملی، سیدحیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، مقدمه هانری کربن، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1368.
6. - ، نص النصوص، ترجمه محمدرضا جوزی، روزنه، تهران، 1375.
7. آیتی، محمدابراهیم، اندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، دانشگاه تهران، 1363.
8. ابراهیمی دینانی، غلام‏حسین، معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی، حکمت، تهران، 1368.
9. ابن‏عربی، محیی‏الدین، الاسراء الی مقام الأسری، ترجمه قاسم انصاری، طهوری، تهران، 1376.
10. - ، التجلیات الالهیة، تعلیقات ابن‏سودکین، مرکزنشر دانشگاهی، تهران، 1367.
11. - ، التدبیرات الالهیة فی اصلاح المملکة الانسانیة، لیدن، 1331 ق.
12. - ، ترجمان الاشواق، بیروت، 1381 ق.
13. - ، تفسیر القرآن، بیروت، دارالاندلس، 1968 م.
14. - ، دیوان، طبع لیدن، 1271ق.
15. - ، رساله روح القدس، مطبعة العلم، دمشق، 1389 ق.
16. - ، شجرة الکون، ترجمه دکتر گل بابا سعیدی، ان شارات طریق کمال، تهران، 1376.
17. - ، فتوحات مکیه، تحقیق عثمان یحیی، مصر،1392 ق.
18. - ، فتوحات مکیه، تصحیح‏احمد شمس‏الدین(9 جلد)، دارالکتب‏العلمیه، بیروت، 1999.
19. - ، کتاب المسائل، ترجمه دکتر سیدمحمد دامادی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1370.
20. ابن‏عربی، محیی‏الدین، محاضرة الابرار و مسامرة الاخیار، بیروت، 1388 ق.
21. - ، مواقع النجوم، مصر، 1325 ق.
22. اسین، پالاسیوس، ابن‏عربی حیاته و مذهبه، ترجمه دکتر بدوی، عبدالرحمن، مصر، 1965 م.
23. افراسیاب‏پور، علی‏اکبر، زیبایی‏پرستی در عرفان اسلامی، طهوری،تهران، 1380.
24. اقبال، افضل، زندگی وآثار مولانا جلال‏الدین رومی، ترجمه حسن افشار، نشرمرکز، 1375.
25. الهامی، داود، داوری‏های متضاد درباره محیی‏الدین عربی، انتشارات مکتب اسلام، قم، 1379.
26. ایزدپناه، عباس، نگرشی بر روش تحقیق در مسلک‏های عرفانی، فصلنامه حضور، تهران، پاییز 1375، شماره 17.
27. به کوشش رسول جعفریان، اصول فصوص التوضیح، مناظره ملامحمدطاهرقمی و محمدتقی مجلسی، قم، 1380.
28. پارسا، خواجه‏محمد، شرح فصوص الحکم، تصحیح دکتر جلیل مسگرنژاد، مرکزنشر دانشگاهی، تهران، 1366.
29. توسی، ایزوتسو، زندگی واندیشه ابن‏عربی، ترجمه دکتر همایون همتی، کیهان فرهنگی، فروردین 1372.
30. جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش‏الفصوص، تصحیح ویلیام چیتیک، مؤسسه مطالعات فرهنگی، تهران، 1370. پ
31. جعفری، محمدتقی، عرفان در ارتباط چهارگانه انسان، نشریه حضور، شماره 5 و 6، 1371.
32. جندی، مؤیدالدین، شرح فصوص الحکم، به‏کوشش سیدجلال‏الدین آشتیانی، مقدمه دکتر غلام‏حسین ابراهیمی‏دینانی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1361.
33. جوادی آملی، عبداللّه، آوای توحید، شرح‏نامه امام‏خمینی‏رحمه الله به گورباچف، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی‏رحمه الله، چاپ پنجم، 1373.
34. - ، بنیان مرصوص امام خمینی‏رحمه الله، نشر اسراء، قم، 1378.
35. - ، تحریر تمهید القواعد، انتشارات الزهرا،تهران، 1372.
36. - ، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، اسراء، قم، 1378.
37. جهانگیری، محسن، قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند، قیام، قم، چاپ دوم، 1374.
38. - ، گنجینه گوهر روان، نثر طوبی‏، تهران، 1380.
39. - ، محیی‏الدی ابن‏عربی چهره‏برجسته عرفان‏اسلامی، انتشارات دانشگاه‏تهران، چاپ‏چهارم، 1375.
40. جهانگیری، محسن، معرفت نفس، علمی و فرهنگی، تهران،چاپ پنجم، 1378.
41. - ، ممد الهمم درشرح فصوص الحکم، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، تهران، 1378.
42. - ، هزار و یک کلمه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1373.
43. - ، هزار و یک نکته، رجاء، تهران، 1364.
44. - ، یازده رساله فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1377.
45. حسن‏زاده‏آملی، حسن، در آسمان معرفت، به‏اهتمام محمدبدیعی، چاپ ششم، انتشارات تشیع، قم، 1381.
46. - ، شرح فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة، نثر طوبی، تهران، چاپ دوم، 1381.
47. حسینی تهرانی، سید محمدحسین، توحید علمی و عینی، انتشارات علامه طباطبایی، مشهد، چاپ سوم، 1419.
48. - ، رساله لبّ اللباب، حکمت، تهران .
49. - ، روح مجرد، (یادنامه عارف کبیر حداد)، حکمت، تهران، چاپ اول، 1414.
50. - ، مهر تابان، یادنامه علامه طباطبایی، باقرالعلوم.
51. حسینی قائم‏مقامی، سید عباس، سِفر عشق، نشر فکر برتر، تهران، 1378.
52. - ، قرآن و عرفان از منظر امام خمینی‏رحمه الله، کیهان اندیشه، قم، شماره 29.
53. حنا الفاخوری، تاریخ فلسفه درجهان اسلامی، خلیل‏الجز، ترجمه عبدالمحمد آیتی، کتاب زمان، تهران، 1358.
54. خمینی‏رحمه الله، سید روح‏اللّه، تعلیقات علی شرح فصوص‏الحکم ومصباح‏الانس، نشر مؤسسه پاسدار اسلام،1410 ق.
55. - ، تفسیر سوره حمد، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏رحمه الله.
56. - ، چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی‏رحمه الله، تهران.
57. - ، سر الصلاة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏رحمه الله، تهران.
58. - ، شرح دعای سحر، ترجمه سید احمد فهری، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، 1371.
59. - ، مصباح الهدایة الی‏الخلافة والولایة، مقدمه سیدجلال‏الدین آشتیانی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‏خمینی‏رحمه الله، تهران، چاپ‏سوم، 1376.
60. خواجوی، محمد، ترجمه فتوحات مکیه، مولی‏، تهران، 1380.
61. خوارزمی، کمال‏الدین حسین، شرح فصوص الحکم، به‏اهتمام نجیب مایل هروی، مولی، تهران، 1368.
62. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنّات، تهران، 1390 ق.
63. دومین یادنامه علامه طباطبایی، مؤسسه مطالعات و تحقیق ت فرهنگی، تهران، 1363.
64. دیوان امام، مجموعه اشعار امام خمینی‏رحمه الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏رحمه الله، تهران، چاپ چهارم، 373.
65. رحیمیان، سعید، تجلی و ظهور در عرفان نظری، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1376.
66. رسائل ابن‏عربی، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، تهران، 1375.
67. رضانژاد، غلام‏حسین، هدایة الامم یا شرح کبیر فصوص الحکم، الزهرا، تهران، 1381.
68. رمضانی، رضا ، عرفان پویا از نگاه امام خمینی‏رحمه الله، فصلنامه پژوهش‏های علوم انسانی، سال اول، شماره چهارم، تابستان 1379.
69. زرین‏کوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، امیرکبیر،تهران، چاپ پنجم، 1362.
70. - ، جست‏وجو در تصوف ایران، امیرکبیر،تهران، 1367.
71. - ، دنباله جست‏وجو در تصوف ایران، امیرکبیر، تهران، 1366.
72. زیر نظراحسان یارشاطر، دانشنامه ایران واسلام، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 2536.
73. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، دایرةالمعارف تشیع، ج 1، تهران، 1375.
74. زیر نظر غلامعلی حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، تهران، 1380.
75. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 4، تهران، 1373.
76. سبحانی، جعفر، بررسی ابعاد علمی شخصیت حضرت امام خمینی‏رحمه الله، مجموعه مقالات، انتشارات سروش، تهران، 1378.
77. - ، جامعیت علمی وعملی امام‏خمینی‏رحمه الله، کیهان اندیشه، قم، شماره 29.
78. سجادی، سیدضیاءالدین، مقدمه‏ای بر مبانی عرفان و تصوف، سمت، تهران، 1372.
79. سرور لاهوری، مفتی مولوی غلام، خزینة الاصفیاء، 1312 ق.
80. سعادت‏پرور، علی، جمال آفتاب و آفتاب هر نظر، احیای کتاب، تهران، 1380.
81. سمنانی، علاءالدوله، مصنفات فارسی، به‏اهتمام نجیب مایل هروی، علمی و فرهنگی، تهران، 1369.
82. شرح فصوص خوارزمی، تصحیح و تعلیق علامه حسن حسن‏زاده آملی، انتشارات دفترتبلیغات اسلامی، قم 1380.
83. شریف، م . م، تاریخ فلسفه در اسلام، ج‏1، مقاله ابن‏عربی، ابوالعلا عفیفی، ترجمه دکتر غلام‏رضا اعوانی، مرکز نشر دانشگاهی،تهران، 1362.
84. شعرانی، عبدالوهاب، الیواقیت و الجواهر، مصر، 1378ق.
85. شوشتری، سید قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، اسلامیه، تهران، 1365.
86. صاحب‏اختیاری، بهروز، ارادت واعتقاد صوفیه به خاندان علوی، کیهان اندیشه، قم، شماره 51.
87. صدرالدین شیرازی، ملاصدرا، عرفان و عارف‏نمایان، ترجمه محسن بیدارفر، الزهرا، تهران، 1371.
88. صدر، سید صدرالدین، المهدی، قم، 1358 ق.
89. - ، ترجمه المهدی، انتشارات انصاریان، قم.
90. صدوقی‏سها، منوچهر، تاریخ حکما وعرفای متأخر بر صدرالمتألهین، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
91. - ، نسبت سلسله‏های صوفیه با ائمه آل‏البیت‏علیهم السلام، کیهان اندیشه، قم، شماره 49.
92. صفایی، علی، شارحان مکتب ابن‏عربی، نشریه کیهان اندیشه، قم، شماره 34.
93. طباطبایی، سیدمحمدحسین، شیعه، مذاکرات علامه طباطبایی با پرفسور هانری کربن، هجرت، قم، 1360.
94. - ، معنویت تشیع، به کوشش محمد بدیعی، تشیّع، قم، چاپ سوم، 1360.
95. طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، دیدگاه‏های امام خمینی‏رحمه الله وابن‏عربی، پژوهشکده امام خمینی‏رحمه الله و انقلاب اسلامی، تهران، 1380.
96. عاملی، محمدبن حسین، اربعین شیخ بهایی، تهران، 1310 ش.
97. - ، ترجمه اربعین شیخ بهایی، ترجمه محمد خاتون‏آبادی، حکمت، تهران، 1368.
98. عفیفی، دکتر ابوالعلاء، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمه دکتر نصرالله حکمت، الهام، تهران، 1381.
99. غرویان، محسن، در محضر استاد، دفتر نشر برگزیده،قم، چاپ ششم، 1378.
100. - ، در محضر بزرگان، یمین، قم، 1382.
101. فروزانفر، بدیع‏الزمان، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا، تهران، 1315 ش.
102. فعالی، محمدتقی ، تجربه دینی ومکاشفه عرفانی، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه، تهران، 1379.
103. فهری، سید احمد، مراقد اهل بیت در شام، امیرکبیر، تهران، 1367.
104. فیض کاشانی، ملامحسن، کلمات مکنونه، طبع سنگی، تهران.
105. قاری بغدادی، ابوالحسن علی‏بن ابراهیم، الدّرالثمین فی مناقب الشیخ محیی‏الدین، بیروت، 1959 م.
106. قمشه‏ای، عارف الهی آقا محمدرضا، رساله خلافت کبری، ترجمه و شرح علی زمانی قمشه‏ای، کانون پژوهش، 1378.
107. - ، رسالة ذیل فص شیثی فصوص الحکم، قزوین، 1354 ق.
108. قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، مکتبة صدر، تهران، چاپ چهارم، 1397 ق.
109. قمی، قاضی سعید، شرح الاربعین، تصحیح وتعلیق نجفقلی حبیبی، میراث مکتوب، تهران، 1379.
110. کاشف‏الغطا، محمدحسین، وحدت وجود یا وحدت موجود، ترجمه عید رحیمیان، کیهان اندیشه، قم، شماره 55.
111. کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسداللّه مبشری، امیرکبیر،تهران، 1361.
112. کنیشن، الکساندر بازنگری عرفان امام‏خمینی‏رحمه الله ومیراث حکمت عرفانی‏اسلام، ترجمه محمد امجد، فصلنامه نقد ونظر، زمستان و بهار 78 و 79، سال 6، شماره 1 و 2.
113. گفتگوی دین و فلسفه، به‏اهتمام محمدجواد صاحبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1377.
114. گلشن جلوه، جمعی ازمحققان، به‏اهتمام غلام‏رضا گلی زواره، قیام، قم، 1375.
115. لینگز، مارتین، عرفان اسلامی چیست، ترجمه فروزان راسخی، دفتر پژوهش ونشر سهروردی، تهران، 1378.
116. مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، صدرا، تهران، 1372.
117. مجموعه آثار امام خمینی‏رحمه الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی‏رحمه الله، تهران، چاپ سوم، 1379.
118. مجموعه آثار حکیم قمشه‏ای صهبا، تحقیق: ناجی اصفهانی و بهرامی قصرچمی، کانون پژوهش، اصفهان، 1378.
119. مددپور، محمد، شیخ اکبر، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، تهران، 1380.
120. مصاحبه با سیداحمد خمینی‏رحمه الله، زندگی امام به‏روایت امام، فصلنامه حضور، شماره‏اول، خرداد 1370.
121. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، انتشارات صدرا، تهران.
122. - ، انسان کامل، انتشارات اسلامی، قم، 1362.
123. - ، تفسیر سوره قارعه، صدرا، تهران ، 1373.
124. - ، تماشاگه راز، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1363.
125. - ، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا،تهران.
126. - ، شرح مبسوط منظومه، ج‏1، صدرا،تهران، 1367.
127. - ، عرفان حافظ، صدرا، تهران، چاپ پانزدهم، 1377.
128. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، صدرا، قم، چاپ هشتم، 1357.
129. مکی، شیخ، الجانب الغربی، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، تهران، 1364.
130. ملکی تبریزی، میرزاجواد، رساله لقاءاللّه، ترجمه سیداحمد فهری، فیض کاشانی، تهران، چاپ‏دهم، 1375.
131. منصوری لاریجانی، اسماعیل، سیری در اندیشه عرفان حضرت امام، نشر آیه، تهران، 1377.
132. موسوی خلخالی، سیدمحمد ، شرح مناقب محیی‏الدین، به‏اهتمام سید جمال‏الدین، تالارکتاب، تهران، 1363.
133. مؤذن‏جامی، محمدهادی، گزیده‏آرای نقادانه امام‏خمی ی‏رحمه الله درعرفان، کیهان اندیشه، قم، شماره 35.
134. نبهانی، یوسف بن اسماعیل، جامع کرامات الاولیاء، مصر، 1381ه.ق.
135. نصر، سیدحسین، سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، کتاب‏های جیبی، تهران، 1371.
136. نیکلسن، یادداشت‏هایی در باب فصوص‏الحکم، چاپ دانشگاه تهران، 1363.
137. نیکنام عربشاهی، محمد، فلسفه (ادوار فلسفه و سلسله فلاسفه)، تبریز، هادی، 1371.
138. یثربی، سید یحیی، عرفان نظری، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1374. 

پ . ن :

394) سر الصلاة، امام خمینی‏رحمه الله، ص 38.
395) ستاره‏های خاموش، ما را به روشنایی فرا می‏خوانند، نزهت بادی، هفته نامه آوای قم، ش 5، ص 5.

پ . ن کیمیا :

سلام
شکر خدا این پست کامل شد ؛ این قسمت آخر این پست بود ؛ که بدون هیچ گونه دخل و تصرفی عینا در وبلاگ کیمیا ثبت شد ؛ گزارشا عرض شد . امیدوارم دوستان علاقه مند مطالعه کنند و امیدوارم کیمیا بتونه از این نوع پستها - هر چند که یه نموره طولانیه -  باز هم تو کیمیا ثبت کنه .
موفق باشین
یاعلی