کیمیا

استعاذه

همه‌ی قراء اتفاق دارند که قبل از بِسْمِ‌ اللّٰهِ‌ الرَّحْمٰنِ‌ الرَّحِیمِ‌ «استعاذه» (به خدا پناه‌بردن) گفته می‌شود، اما اختلاف آنان در خصوصیات کلمات آن مى‌باشد بدین قرار:

«اَعُوْذُ بِاْللّٰهِ‌ مِنَ‌ اْلشَّیْطٰانِ‌ اْلرَّجْیم» به قول ابن کثیر و عاصم و ابوعمرو.

«اَعُوْذُ بِالْلّٰهِ‌ مِنَ‌ اْلشَّیْطٰانِ‌ اْلرَّجِیْمِ‌ انَّهُ‌ هُوَ اْلسَّمِیْعُ‌ اْلبَصِیْرُ» به قول نافع و ابن عامر و کسایى.

«نَسْتَعِیْذُ بِاْللّٰهِ‌ اْلسَّمِیْعِ‌ اْلعَلِیْمِ‌ مِنَ‌ اْلشَّیْطٰانِ‌ الْرَّجِیْمِ‌» به قول حمزه.

شرح لغات

اعوذ: پناه مى‌بریم و استعاذه به معناى پناه‌بردن است.

شیطان: در لغت، هر نافرمان و سرکشى است اعم از انسان و جن و حیوان و لذا در قرآن «شَیٰاطِینَ‌ الْإِنْسِ‌ وَ الْجِنِّ‌» آمده است و وزن آن فیعال است از «شطن» به معناى دور شده؛ برخى آن را (فعلان) از فعل «شاط‍‌» به معناى باطل شد دانسته‌اند ولى صحیح همان قول اولى است زیرا شاطن به معناى متمرد و نافرمان در کلمات عرب دیده می‌شود.^(۱)

رجیم: دور شده؛ وزنش «فعیل» از رجم به معناى انداختن.

تفسیر:

خدا امر می‌کند که از شر شیطان به خدا پناه ببرید چون هیچ انسانى از وسوسه‌هاى شیطان بر کنار نیست، لذا قرآن می‌گوید: «فَإِذٰا قَرَأْتَ‌ الْقُرْآنَ‌ فَاسْتَعِذْ بِاللّٰهِ‌ مِنَ‌ الشَّیْطٰانِ‌ الرَّجِیمِ‌»^(۲) (هر وقت قرآن می‌خوانید از شر شیطان به خدا پناه ببرید).

معناى این جمله این است که من به خدا پناه می‌برم از شر شیطان که دور از خیر است و یا دور شده از رحمت خدا است، و رجیم یعنى مطرود از درگاه خدا و یا کسى که هدف تیرهاى لعن است، هَمانا خدا همه‌ی شنیدنی‌ها را می‌شنود (سمیع) و به همه‌ی دانستنی‌ها آگاه است (علیم).

پی‌نوشت‌ها:

(۱)

«ایما شاطن عصاه عکاه

ثم یلقى فى السجن و الاغلال»

هر متمردى که نافرمانى او کند او را در بند می‌کند و به زندان و غل می‌أفکند.

(۲) آیه‌ی ۹۸ از سوره‌ی نحل.

* منبع: تفسیر مجمع البیان، فضل بن حسن طبرسی، جلد ۱، صفحات ۳۵ تا ۳۷